Trauma w psychologii traktowana jest jako uraz psychiczny, który zostawia trwały lub względnie trwały ślad na ludzkiej psychice, odejmujący różne sfery funkcjonowania, w tym sferę fizyczną, emocjonalną oraz behawioralną (związana z zachowaniem). Życie ludzkie po doświadczeniu traumy może zmienić się nieznacznie, bardzo lub całkowicie, zwykle większe zmiany są silniejsze, bardziej gwałtowne.
Przeżycie traumy nie zawsze jest tożsame z koniecznością rozpoczęcia terapii psychologicznej, aczkolwiek w wielu wypadkach taka pomoc jest niezbędna. W niektórych przypadkach mówimy o wytworzeniu się ostrej reakcji na traumę i stres, z nią związany. Zjawisko to określamy mianem PTSD, czyli zespołem stresu pourazowego. Czym dokładnie jest trauma, jakie są jej rodzaje, jak radzić sobie po jej doświadczeniu i jak pomóc komuś, kto ją przeżył?
Czym jest trauma?
Trauma określana jako uraz psychiczny jest doświadczeniem, wywołanym przez konkretny czynnik, który zagraża naszemu bezpieczeństwu, zwykle zdrowiu, czy nawet życiu. Zazwyczaj prowadzi do poważnych zmian, zmieniających, utrudniających czy nawet uniemożliwiających codzienne, a przynajmniej dotychczasowe funkcjonowanie.
Co może powodować traumę?
Jakie wydarzenia mogą sprawić, że doświadczymy traumy? Na pewno są to wszelkie sytuacje trudne, nagłe, gwałtowne, bolesne i niosące za sobą istotne konsekwencje, w tym:
- bycie świadkiem lub ofiarą wypadku komunikacyjnego;
- bycie ofiarą napadu, rabunku, kradzieży, pobicia, napaści z użyciem siły;
- doświadczenie śmierci bliskiej osoby lub bycie świadkiem czyjejś śmierci;
- bycie świadkiem lub ofiarą gwałtu;
- doświadczenie katastrofy ekologicznej lub naturalnej, np. powodzi, pożaru, trzęsienia ziemi;
- doświadczenie konfliktu zbrojnego, bycie świadkiem zamieszek, wojny;
- doświadczanie przemocy domowej, zarówno fizycznej, jak i psychicznej oraz seksualnej;
- doświadczenie rozwodu, rozstania z partnerem;
- doświadczanie przemocy w szkole lub zjawiska mobbingu w miejscu pracy;
- doświadczanie odrzucenia społecznego, np. rówieśniczego czy wykluczenia towarzyskiego, bycie ofiarą uprzedzeń, stereotypów, docinków o tematyce rasistowskiej.
Skutki doświadczenia traumy
Jak widać, czynnikami, prowadzącymi do doświadczenia traumy mogą być zarówno jednostkowe zjawiska o silnym natężeniu, jak śmierć bliskiej osoby, jak również zjawiska o mniejszym natężeniu emocjonalnym ale powtarzalne w czasie, np. doświadczanie przemocy psychicznej. Skutki ich mogą być bardzo podobne: obniżenie nastroju, spadek aktywności, problemy ze snem, apetytem., niechęć do działania, lęki. Bardzo często tak właśnie rozpoczyna się PTSD ale i wiele innych zaburzeń, w tym depresja czy nawet choroby afektywnej dwubiegunowej, schizofrenii czy zaburzenia osobowości (zwłaszcza po doświadczeniu silnej traumy).
Problemy ze snem
Konsekwencją doświadczenia traumy może być również zjawisko zwane syndromem sztokholmskim, czyli nietypową relacją pomiędzy agresorem a ofiarą. Polega ona na tym, że ofiara zaczyna zbliżać się do sprawcy, rozumieć go i tłumaczyć jego zachowanie. Więź ta zaczyna być oparta na lojalności wobec oprawcy, nawet wtedy, gdy jest on wobec nas okrutny. Tego typu zjawisko dotyczyć może osób, które doświadczyły jednorazowej traumy ale zwykle wykształca się u tych, które przez długi czas były narażone na doświadczanie traumatycznych wydarzeń, np.
- były więzione jako zakładnicy czy osadzeni w obozach koncentracyjnych;
- byli jeńcami wojennymi;
- doświadczali przemocy domowej, fizycznej, psychicznej czy seksualnej ale i mobbingu w pracy;
- przebywali w sekcie, itp.
Syndrom sztokholmski pojawia się odczuwaniem pozytywnych emocji w stosunku do sprawcy, ofiara może utrudniać ujęcie go, nie chce współpracować z policją, itp. Co ciekawe, syndrom sztokholmski może pojawić się również w środowisku rodzinnym, np. w relacji rodzic - dziecko czy w związku między partnerami.
Jak objawia się doświadczenie traumy?
Trauma jest zawsze wydarzeniem gwałtownym, bolesnym, trudnym. Jak objawia się jej doświadczanie? Jak na nią reagujemy? Na pewno pojawia się lęk, a wraz z nim szereg objawów, związanych z jego przeżywaniem, w tym objawy fizyczne (drżenie rąk, kołatanie serca, duszności), emocjonalnych oraz związanych z zachowaniem (trudności w skoncentrowaniu się, problemy ze snem, apetytem). Jednym z typowych objawów dla doświadczenia traumy jest nadwrażliwość sensoryczna, co oznacza silna reakcję na bodźce zmysłowe, kojarzące nam się z traumą. Bardzo często osoby, które doświadczyły traumy reagują inaczej na bodźce, które wcześniej były dla nich obiektywne, neutralne. Teraz zaś kojarzą się z czymś przykrym i bolesnym, przywodzą na myśl pewne wspomnienia, wzbudzają lęk.
Mogą to być bodźce:
- wzrokowe, np. widok konkretnej osoby, która jest podobna do agresora, miejsca, które przypomina nam to, gdzie zostaliśmy napadnięci, samochodu danej marki, który nas potrącił, itp.;
- słuchowe, np. dźwięk klaksonu samochodu, który przypomina nam ten z wypadku, krzyk, płacz dziecka, itp.;
- węchowe, np. zapach krwi, który przypomina nam zapach z miejsca wypadku, dumy papierosowego, gdy nasz oprawca palił, itp.;
- smakowe, np. smak ciasta, który jedliśmy, zanim w restauracji wybuchł pożar;
- dotykowe, np. faktura powierzchni, konkretnego materiału, itp.
Bardzo często bodźce mogą być zupełnie niezwiązane z sytuacją traumy i powodować nie mniej sile reakcje, np. dźwięk upuszczonych kluczy kojarzy się nam z dźwiękiem zgniatanej blachy samochodu podczas kolizji lub kapiąca z kranu woda przywodzi nam na myśl sytuację, gdy topiliśmy się z jeziorze. Pojawia się także uporczywe powracanie do sytuacji traumy, czy to w myślach czy nawet w snach.
PTSD - czym jest zespól stresu pourazowego?
Pojęcie zespołu stresu pourazowego jest z traumą nierozerwalnie związane, ponieważ to właśnie doświadczenie traumy wywołać może szereg objawów, składających się na PTSD. To forma reakcji na silny stres, wydarzenie traumatyczne. Zbyt wiele negatywnych emocji sprawia, że wykształca się niejako reakcja obronna naszego organizmu, objawiająca się lękiem i szeregiem innych objawów, które nie zawsze są łatwe do zdiagnozowania. Zaburzenie to nie jest rzadkie, szacuje się, że PTSD diagnozuje się u 8-10% społeczeństwa. Jest wiele czynników, które sprawiają, że niektóre osoby są o wiele bardziej podatne na to zaburzenie, w tym predyspozycje genetyczne, stwierdzone już wcześniej zaburzenia lękowe, lękowa konstrukcja osobowości czy niesprzyjające warunki w środowisku rodzinnym (np. brak wsparcia ze strony najbliższych).
Koszmary senne
Objawy PTSD są bardzo podobne do samego doświadczania traumy, pojawia się silny lęk, powracanie myślami to trudnych wydarzeń, koszmary senne, depresyjne nastroje, apatia, utrata zainteresowania dotychczasowymi aktywnościami. Osoby, cierpiące na PTSD, mają trudności ze skoncentrowaniem się, są poddenerwowane, drażliwe. Bardzo często izolują się od innych, chcą w samotności przeżywać na nowo swoją traumę…
Jak poradzić sobie z lękiem i żyć dalej po traumie?
Życie po traumie nie należy do najłatwiejszych, wiele osób miesiącami czy nawet latami powraca do umiarkowanego spokoju wewnętrznego… Jak sobie pomóc i poradzić sobie z lękiem oraz innymi, negatywnymi emocjami po traumie?
1. Mów o tym, co czujesz
Najgorszym, co możemy dla siebie zrobić jest tłumienie własnych emocji. To nasze odczucia, mamy do nich prawo i musimy o nich mówić. Rozmawiaj o swoich lękach, frustracji, złości z bliskimi: partnerem, rodzicami, rodzeństwem, przyjaciółmi. Dzięki temu wyrzucisz z siebie negatywne emocje, a bliskie osoby będą wiedziały, co się z Tobą dzieje oraz będą mogły Ci pomóc oraz ulżyć w cierpieniu.
2. Przelewaj swoje emocje, nie wstydź się ich
Jeśli akurat nie masz ochoty rozmawiać o emocjach lub p prostu nie masz z kim: przelewaj je na papier, płótno… Pisz, rysuj, maluj, twórz. Pomoże Ci to zarówno w poradzeniu sobie z negatywnymi stanami emocjonalnymi, jak również będzie doskonaliło Twoją kreatywność. Po pewnym czasie możesz z chęcią wracać do swoich dzieł ale też nic nie stoi na przeszkodzie, aby je zniszczyć.
3. Nie rozpamiętuj, żyj dalej
Kolejna porada dotyczy rozpamiętywania sytuacji traumy. Jak wspomniano wcześniej, wiele osób wraca do tych trudnych chwil oraz negatywnych emocji, co na pewno nie pomaga w radzeniu sobie i układaniu życia na nowo. Staraj się nie rozpamiętywać tego, co się wydarzyło, nie wracać na siłę wspomnieniami do tamtych chwil. Zajmij się tym, co teraz dzieje się w Twoim życiu, poświęcaj czas rodzinie, znajomym, pracy, swojej pasji. Żyj dalej i ciesz się każdą chwilą.
4. Nie wstydź się prosić o pomoc
Pamiętaj, że każda trauma jest inna, każdą z nich możemy różnie przeżywać i doświadczać. Nie wstydź się mówić o tym, jak bardzo Ci źle i prosić o pomoc. Kogo? Bliskie nam osoby ale i specjalistów, w tym psychologów, psychoterapeutów czy lekarzy psychiatrów.
Wołanie o pomoc
Trauma, PTSD - kiedy do specjalisty?
Jak wspomniano we wstępie, nie zawsze doświadczenie traumy musi wiązać się z koniecznością terapii u psychologa. W wielu przypadkach nasz układ odpornościowy, w tym nasza odporność psychiczna, są na tyle silne, że - przy wsparciu rodziny i bliskich oraz z wykorzystaniem własnym kompetencji emocjonalnych - doskonale radzimy sobie z traumą i jej skutkami. Kiedy jednak udać się po pomoc do specjalisty, aby uniknąć negatywnych konsekwencji doświadczenia traumy oraz PTSD?
Na pewno do wizyty u specjalisty, w tym psychologa, powinny nas skłonić takie objawy, jak:
- utrzymujący się od wielu dni obniżony nastrój, poczucie smutku, przygnębienia, niepokoju, żalu;
- silne napady lęku, wywoływane nawet bardzo błahymi sprawami, powtarzające się wizje, w tym koszmary senne o tematyce, związanej z traumą;
- powracające myśli i wspomnienia, związane z traumą, przypominanie sobie pewnych obrazów, słów, zapachów, kojarzenie wielu rzeczy z tym wydarzeniem;
- unikanie osób, miejsc i sytuacji, które przywodzą nam na myśl traumę, np. jeżdżenie do pracy okrężna drogą, aby uniknąć miejsca, gdzie mieliśmy wypadek;
- trudności ze skoncentrowaniem uwagi, ze skupieniem się ja wykonywanych czynnościach, pogorszenie efektywności w pracy;
- nadmierna emocjonalność lub trudności z przeżywaniem emocji, z ich wyrażaniem ale i kontrolowaniem, np. nadmierne przeżywanie smutku, wybuchy złości, płacz, nadmierna drażliwość;
- silny lęk o siebie i bliskich, niepokój, że coś się komuś stanie, hipochondria.
Jeśli zauważysz u siebie lub u bliskiej osoby przynajmniej 3 wyżej wymienione objawy, udaj się na konsultację do specjalisty lub namów do tego bliską osobę. Każdy z tych objawów może ale nie musi oznaczać PTSD. Jeśli jednak diagnoza się potwierdzi pamiętaj, że zespól stresu pourazowego jest zaburzeniem psychicznym, chorobą, która wymaga terapii. Zwykle doskonałe efekty daje terapia indywidualna lub/i grupowa ale w niektórych przypadkach koniecznie jest wdrożenie leczenia farmakologicznego, np. w przypadku silnych stanów lękowych. Udanie się do specjalisty oraz poszukiwanie pomocy w przypadku zaobserwowania objawów PTSD nie powinno być powodem do wstydu lecz formą walki o swoje zdrowie, a nawet i życie.
Komentarze