Niebieska Karta (NK) - czym jest, kiedy się ją zakłada? Proces pomocy ofiarom

Każda rodzina jest inna, wyjątkowa, każdą chroni prawo, zarówno całą grupę, jak i poszczególnych jej członków. Rodzina ma za zadanie wychowywać, uczyć, socjalizować, pełni funkcje opiekuńcze. Niestety, czasami zdarza się tak, że w rodzinie dzieje się coś złego, pojawiają się trudności, problemy, czasem używki, przemoc…

Cierpią wtedy wszyscy członkowie rodziny, zwłaszcza dzieci, osoby starsze, słabsze… Zadaniem państwa oraz odpowiednich służb i instytucji jest rodzinę i jej członków chronić. Można czynić to na wiele sposobów. Jednym z nich jest procedura Niebieskiej Karty.

Czym jest Niebieska Karta (NK)?

Niebieska Karta to potocznie używana nazwa procedury prawnej, której celem jest przeciwdziałanie zjawisku przemocy w rodzinie, zarówno fizycznej, jak i psychicznej. NK ma chronić ofiary przemocy ale i osoby nią zagrożone. Sam proces ochrony i przeciwdziałania przemocy rozpoczyna się już w momencie wypełniania formularza NK przez uprawnioną do tego osobę. Następnie wszczyna się procedurę, uruchamiającą szereg procesów, w tym opracowanie i wdrożenie planu pomocy.

Procedura Niebieskiej Karty została opracowana przez Policję (Komendę Główną Policji oraz Komendę Stołeczną Policji) oraz Państwową Agencję Rozwiazywania Problemów Alkoholowych. Obecnie formularz NK może więc wypełniać policjant, przedstawiciel gminnej komisji rozwiazywania problemów alkoholowych ale również pracownik ośrodka pomocy społecznej, pracownik oświaty czy ochrony zdrowia.

Procedura Niebieskiej Karty obowiązuje w naszym kraju od 13 września 2011, kiedy to Rada Ministrów wydała w jej sprawie stosowne rozporządzenie. Weszło ono w życie nieco ponad miesiąc później: 18 października 2011 roku. Celem procedery jest sprawniejsza współpraca pomiędzy organami i instytucjami, działającymi na rzecz ofiar przemocy w rodzinie, zapobieganie tej przemocy oraz szybsze reagowanie w przypadku jej wystąpienia.

Czym jest przemoc w rodzinie?

Przemocą jest zjawisko naruszania dóbr danej osoby poprzez wykorzystywanie swojej siły lub przewagi nad nią w sposób przemyślany i intencjonalny. Definicja ta brzmi dość urzędowo ale jeśli chcemy ją przetłumaczyć na język potoczny to przemocą nazywamy wykorzystywanie swojej przewagi nad osobą, czy to wynikającą z naszej roli/funkcji czy siły fizycznej w celu wyrządzenia krzywdy tej osobie fizycznej lub psychicznej. Przemoc narusza prawa drugiej strony, jej nietykalność cielesną, godzi w jej dobra osobiste, wolność, poczucie sprawstwa, sprawia, że człowiek czuje się gorszy. Przemoc nierzadko naraża na utratę zdrowia czy nawet życia, wywołuje ból (fizyczny i psychiczny): cierpienie fizyczne ale i krzywdy moralne.

_{Niebieska karta}

Pamiętajmy, aby rozróżnić pojęcie agresji i przemocy. W przypadku zachowań przemocowych zawsze mamy do czynienia z nierównowaga sił: jedna osoba jest silniejsza od drugiej, czy to pod względem fizycznym czy na skutek innego rodzaju przewagi (rodzic-dziecko, szef-pracownik, itp.). W przypadku agresji siła jest zwykle zrównoważona, nie mówimy więc o ofierze i sprawcy.

Ofiary przemocy w rodzinie

Rodzina jako jednostka prawna stworzona jest z różnych osób, zwykle tworzy ją para osób/małżeństwo, które wspólnie wychowuje dzieci. Czasami do rodziny należą również dziadkowie i inne osoby, które tworzą wspólne gospodarstwo domowe. Mamy do czynienia również z rodzinami rozbitymi, zrekonstruowanymi (gdy jedna z osób po rozstaniu wiąże się z nowym partnerem) oraz z rodzinami, które pełnią swoje funkcje w formie instytucjonalnej pieczy zastępczej (tzw. rodzina zastępcza). Ofiarą przemocy w rodzinie może być praktycznie każdy, zwykle jednak działania przemocowe dotyczą:

• dzieci - sprawcami są rodzice lub starsze rodzeństwo, czasami dziadkowie czy inni opiekunowie;
• partnera / współmałżonka - sprawcą jest druga osoba, partner;
• osoby starszej, np. rodzica - sprawcami mogą być ich dzieci, wnuki;
• osoby niepełnosprawnej.

Formy i przyczyny przemocy w rodzinie

Rodzina ma za zadanie pełnić funkcję opiekuńczą, dawać poczucie bezpieczeństwa, wpierać w procesie socjalizacji. Niestety, nie zawsze pełni powierzone jej role, w wielu rodzinach dochodzi do stosowania przemocy i to w różny sposób. W rodzinie mamy do czynienia z wieloma formami przemocy, w tym z przemocą:

• fizyczną - bicie, popychanie, szarpanie, kopanie, podduszenie, itp.
• psychiczną (emocjonalną) - grożenie, wyzywanie, ubliżanie, stosowanie szantażu emocjonalnego i innych form manipulacji, zastraszanie, wyśmiewanie, stałe krytykowanie, ignorowanie, karanie milczeniem, kontrolowanie i ograniczanie, np. spędzania czasu z bliskimi;
• seksualną - wymuszanie zbliżeń seksualnych lub zmuszanie do nieakceptowalnych praktyk seksualnych, zmuszanie do odbywania stosunku z innymi osobami, do masturbacji;
• ekonomiczną - wydzielanie pieniędzy, kontrolowanie wydatków;
• innymi formami, w tym: zmuszanie do zażywania środków psychoaktywnych, pozostawianie bez należytej opieki osób nieletnich, starszych lub niepełnosprawnych.

Dlaczego w rodzinach tak się dzieje?

Co sprawia, że ludzie, którzy są sobie bliscy, których łączy więzy krwi, stosują wobec siebie zachowania przemocowe? Zostanie sprawcą przemocy ma wiele przyczyn, z różnych powodów ludzie decydują się na takie zachowania wobec drugiej strony.

Niebieska Karta jako pomoc dla ofiar przemocy - z czego się składa?

Jak Niebieska Karta ma wspierać ofiary przemocy oraz przeciwdziałać jej stosowaniu? Jak działa? Żeby odpowiedzieć na to pytanie, należy się dowiedzieć, jak jest ona zbudowana. Przede wszystkim składa się z dwóch części, formularza A oraz B.

1. Formularz A obejmuje zgłoszenie, czyli opis sytuacji, to, co służby zastały na miejscy zdarzenia oraz opis działań podjętych, np. zatrzymanie osoby podejrzanej o przemoc. Wypełnianie części A ma miejsce w obecności osoby, podejrzanej o bycie ofiarą przemocy, chyba, że jest to niemożliwe. Wypełnienie formularza może mieć miejsce w chwili interwencji ale i w miejscu, gdzie dana osoba została przewieziona, np. w szpitalu. Jeśli ofiarą jest dziecko, wypełnianie formularza ma miejsce w obecności rodzica/opiekuna. Gdy jednak to oni są podejrzani o bycie sprawca przemocy, niezbędne jest zapewnienie dziecku obecności innej, bliskiej i zaufanej osoby, np. pełnoletniego rodzeństwa, dziadków. Zaleca się także obecność psychologa. W każdym wypadku dba się o zapewnienie ofierze przemocy warunków jak najbardziej dla niej bezpiecznych i komfortowych. Wypełniony formularz A przekazuje się w terminie maksymalnie 7 dni do zespołu interdyscyplinarnego, który zajmuje się wszczęciem procedury pomocowej, opracowuje plan pomocy i nadzoruje jego wykonanie. Dodatkowo, zespół ma za zadanie zadbać o komfort ofiar przemocy podczas całego procesu.
2. Formularz B dotyczy osób pokrzywdzonych przemocą, zawiera informację o tym, czym jest przemoc, jakie są prawa człowieka oraz gdzie i jakiej pomocy można uzyskać. Część B otrzymują jedynie osoby pokrzywdzone lub podejrzane o bycie ofiarą przemocy, nie ma do niej wglądu sprawca.

Procedura Niebieskiej Karty - jak przebiega proces pomocy ofiarom?

Procedura NK przebiega w etapach, warto je przeanalizować, aby dowiedzieć się, jak w teorii i praktyce wygląda udzielanie pomocy i czego można się spodziewać po założeniu Niebieskiej Karty.

1. Wszczęcie procedury i powołanie zespołu interdyscyplinarnego

Na początku powołuje się zespół interdyscyplinarny, którego zadaniem jest zaopiekowanie się daną rodziną oraz zaplanowanie i wdrożenie dla niej planu pomocy.

2. Opracowanie indywidualnego planu pomocy przez specjalnie do tego powołany zespół interdyscyplinarny

Zespół interdyscyplinarny po zapoznaniu się z formularzem A, opisującym dane zdarzenie, po rozmowach z ofiarami przemocy, tworzy indywidualny pogram pomocy danej rodzinie (Niebieska Karta - formularz C), obejmujący interwencję kryzysową, udzielenie niezbędnego wsparcia emocjonalnego, prawnego, zapewnia poradnictwo medyczne, psychologiczne, pomaga w uzyskaniu bezpiecznego schronienia. Planuje działania, mające na celu pomoc w wyjściu z traumy oraz poradzenie sobie w obecnej sytuacji oraz tym samym powrót do normalnego funkcjonowania. Na posiedzenie zespołu zapraszana jest osoba, wobec której zachodzi podejrzenie o stosowaniu przemocy. W jej obecności sporządza się formularz D, dotyczący stosowanej przemocy.

3. Oddziaływanie na sprawcę przemocy w rodzinie

Niebieska Karta ma za zadanie chronić ofiary przemocy ale i oddziaływać na sprawcę, aby zapobiegać powtarzaniu się incydentów przemocy w przyszłości. Podejmuje więc szereg działań pomocowych o charakterze resocjalizacyjnym. Jak może wyglądać oddziaływanie na sprawcę przemocy w rodzinie? Zespół może podjąć działania, mające na celu podjęcie przez sprawcę leczenia np. psychiatrycznego, odwykowego ale i terapii, np. psychologicznej, grupowej, itp. Może podjąć kroki, zmierzające do nakazu eksmisji, wydanie zakazu zbliżania się, odebrania praw rodzicielskich, itp.

4. Realizowanie indywidualnego planu pomocy dla ofiar przemocy w rodzinie

Na tym etapie realizowane są postanowienia z planu pomocy z udziałem osób pokrzywdzonych. Kolejne etapy są dokumentowane.

5. Zakończenie procedury

Procedura Niebieskiej Karty zostaje uznana za zakończoną jeśli w danej rodzinie ustaje przemoc, ofiara jest odpowiednio zaopiekowania lub/i sprawca przeszedł pomyślnie proces resocjalizacji.

Przemoc w rodzinie: gdzie i jak szukać pomocy?

Gdy spotykasz się w przemocą w rodzinie, czy to własnej czy bliskiej Ci osoby - nie wahaj się prosić o pomoc i szukać jej! Wsparcia możesz poszukiwać u bliskich ale również w szeregu instytucji i placówek, w tym:

• w najbliższym komisariacie Policji lub u Twojego dzielnicowego, dzwoniąc na numer 997 lub 112;
• w rejonowym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie;
• w rejonowym ośrodku pomocy społecznej;
• w powiatowym centrum pomocy rodzinie (zwykle na miejscu działa pomoc prawna i psychologiczna).

Jako dziecko możesz poszukiwać pomocy również:

• w swojej szkole (u dyrekcji, wychowawcy, szkolnego pedagoga/psychologa);
• rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej (na pisemny wniosek rodzica) - można tam skorzystać z darmowej pomocy psychologa.

Każda z pracujących tam osób - jak i Ty - możecie rozpocząć procedurę Niebieskiej Karty.

W naszym kraju działa również Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia". Pomoc możemy uzyskać pod numerem telefonu 800-120-002. Numer działa całą dobę i jest bezpłatny.

Przemoc zawsze jest zła

Działajmy i nie pozwalajmy na przemoc, zgodnie ze słowami Elie Wiesel: "W obliczu okrucieństw musimy stanąć po jednej ze stron. Cisza to rozkaz dla kata".