Emocje towarzyszą nam od zawsze. To sposób reagowania na uczucia, wywołane jakimś zdarzeniem zewnętrznym. W terminologii psychologicznej to jeden z procesów emocjonalnych. Emocje posiadają własny znak, treść oraz natężenie. Wyróżniamy emocje proste, czyli podstawowe oraz emocje złożone.
Procesy emocjonalne, czyli co czujemy i dlaczego?
Psychologia wyróżnia szereg procesów emocjonalnych, czyli takich stanów psychicznych naszego umysłu, które określają, jakie znaczenie mają dla nas dane zjawiska, osoby oraz oczywiście własna osoba. Prościej rzecz ujmując, są to takie stany, które pozwalają nam na określenie, co i jakie emocje w nas wywołuje. Do procesów emocjonalnych zaliczamy oczywiście uczucia, czyli stany emocjonalne, które wyrażają nasz stosunek do danej osoby, przedmiotu czy zjawiska, np. denerwuje mnie mój szef, kocham mojego męża, lubię świeże bułki prosto z piekarni lub boję się burzy.
Emocje z kolei psychologia definiuje jako względnie nietrwałe stany emocjonalne o określonym natężeniu, kierunku oraz poprzedzone konkretnym wydarzeniem. Tłumacząc to z terminologii naukowej, emocja określamy stan, w którym po wystąpieniu określonego bodźca (kontakt z osobą, przedmiotem, zjawisko, itp.) odczuwamy coś, co możemy zaklasyfikować jako pozytywne lub negatywne. Każda emocja posiada więc swoją treść (to, do czego się odnosi), natężenie (jak jest silna) oraz znak (pozytywna lub negatywna). Dzięki emocjom pokazujemy, jakie znaczenie ma dla nas osoba, przedmiot lub zjawisko. To niejako zinterpretowanie naszych uczuć oraz odzwierciedlenie ich. Emocjom towarzyszą również reakcje fizjologiczne.
Wyróżniamy także afekty, czyli uczucia, jakie powstały pod wpływem bardzo silnego działania bodźca z zewnątrz, na przykład wygrana na loterii, wypadek drogowy, strata kogoś bliskiego. Przykładami afektów są: euforia, przerażenie czy rozpacz. Towarzyszą im zazwyczaj określone reakcje fizjologiczne, w tym krzyk, śmiech, płacz.
Do procesów emocjonalnych należą również nastroje, czyli względnie trwałe stany emocjonalne o niezbyt silnym przebiegu, np. nostalgia, zadowolenie czy przygnębienie. Takie stany mogą nam towarzyszyć przez jakiś czas, mimo działania poszczególnych bodźców. Podczas określonego nastroju możemy przeżywać wiele emocji , np. w przygnębieniu będzie to smutek, wstręt czy złość, a w zadowoleniu radość, duma, miłość itp.
Źródła procesów emocjonalnych
Istnieje wiele źródeł procesów emocjonalnych, czyli tych, które odpowiadają za odczuwanie przez nas emocji. Pierwszy z nich to bodźce, jakie docierają do naszego ciała za pomocą zmysłu dotyku, smaku, wzroku, słuchu oraz węchu. I tak dotyk miękkiej sierści psa może wywołać radość, zjedzenie czegoś nieświeżego: wstręt, a usłyszenie grzmotu: lęk. Kolejne źródło to kontakty z drugim człowiekiem, w tym jego słowa oraz gesty. Kłótnia z kimś może wywołać smutek, a krzyk przełożonego: strach i obawę o dalsza karierę. Emocje powstają równie podczas kontaktu z samym sobą. Możemy siebie akceptować, lubić, kochać oraz nienawidzić. Możemy czuć do siebie wstręt, złość na samego siebie. I wreszcie czwarte źródło, czyli zaspokajanie potrzeb. Emocje powstają bowiem zarówno wtedy, gdy potrzeby są, jak i nie są zaspokajane. Pojawić się może wtedy zadowolenie i radość lub wręcz przeciwnie: złość, gniew, żal.
Emocje i ich podział
Tak jak wiele jest źródeł emocji , jak wiele jest i ich samych. W psychologii wyróżniamy jednak emocje podstawowe oraz złożone, które tworzone są z podstawowych. Według teorii znanego w środowisku psychologicznym Paula Ekmana, jest dokładnie sześć. Są to: strach, złość, smutek, radość, zaskoczenie oraz wstręt.
Emocje podstawowe
- Strach - to emocja negatywna, wywołana bodźcem, który stwarza realne zagrożenie, np. czujemy strach, gdy ktoś nam grozi. Źródeł strachu upatrujemy się w pierwotnych instynktach, w tym w konieczności przetrwania. Warto odróżnić strach od lęku, który w rozumieniu psychologicznym jest irracjonalny.
- Złość - emocja negatywna, odczuwana w momencie niemożności zrobienia czegoś, np. zablokowana jest możliwość zaspokojenia pewnej potrzeby lub tracimy kontrolę nad konkretną sytuacją. Złość może być wywołana strachem ale niekoniecznie. Często wyrażana jest poprzez krzyk czy płacz.
- Smutek - emocje negatywna, prowadzi do obniżenia nastroju, spowodowana może być kontaktem z osobą, przedmiotem lub danym zjawiskiem, np. smutek po stracie ukochanego zwierzęcia czy utracie pracy. Towarzyszy mu przygnębienie, może pojawiać się płacz.
- Radość - emocja bardzo pozytywna, spowodowana czymś przyjemnym, odczuwamy wtedy zadowolenie, pojawia się uśmiech, czasem nawet płacz ale w znaczeniu pozytywnym. Silna radość prowadzić może do uczucia euforii.
- Zaskoczenie - emocja krótkotrwała, zwykle pojawiająca się po kontakcie z danym bodźcem, który nas zaciekawił i zaintrygował. Może być to zaskoczenie pozytywne lub negatywne.
- Wstręt - emocja negatywna, wyraża odrazę do jakiejś osoby czy przedmiotu, wywołana poprzez odbieranie bodźców przez nasze zmysły, np. nieprzyjemny smak czy zapach. Z tego powodu dystansujemy się wobec tego bodźca, np. unikamy nieprzyjemnego w smaku jedzenia.
Z emocji podstawowych tworzone są emocje złożone, takie jak duma, podziw, wstyd czy zawiść.
Radzenie sobie z emocjami
W życiu człowieka bardzo ważne jest radzenie sobie z emocjami, czyli kontrolowanie ich wyrażania. Jak wiemy, są to reakcje emocjonalne na dany bodziec, czyli nie zawsze możliwe i łatwe jest zapanowanie nad nimi. Jednostka z prawidłowym przebiegiem rozwoju emocjonalnym potrafi jednak tak wyrażać swoje emocje, aby funkcjonować prawidłowo w społeczeństwie. Niestety, zdarzają się zaburzenia na tym tle, na przykład u osób, które zbyt silnie okazują przeżywane przez siebie emocje. Problem istnieć może również w druga stronę. Wiele osób ma problem z okazywaniem swoich emocji. Takie osobny są zamknięte w sobie, kumulują emocje w sobie i nie potrafią ich odpowiednio uzewnętrznić.
Pamiętajmy o tym, że umiejętność prawidłowego wyrażania swoich emocji jest nam niezbędna zarówno do życia w zgodzie z samym sobą jak i satysfakcjonującej komunikacji z innymi ludźmi.
Autor: psycholog Monika Kornaś
Komentarze