Rodzina zastępcza do specyficzna forma pomocy dzieciom, polegająca na stworzenie im tymczasowej formy opieki w czasie, gdy ich biologiczni rodzice nie mogą jej sprawować. Wyróżniamy kilka typów i rodzajów rodziny zastępczej. Jak nią zostać, jakie zalety i wady płyną z tego rozwiązania oraz z jakimi trudnościami borykać się mogą opiekunowie, decydujący się na posiadanie pieczy zastępczej?
Czym jest rodzina zastępcza?
Rodzina zastępcza czy inaczej piecza zastępcza to forma opieki nad dziećmi, czyli osobami małoletnimi do ukończenia 18 roku życia, organizowana w przypadku, gdy nie mogą się nimi zajmować (z różnych przyczyn) rodzice biologiczni. Dzieje się tak na przykład, gdy rodzice biologiczni nie żyją, są niewydolni wychowawczo (np. niepełnosprawni intelektualnie, borykają się z uzależnieniami czy schorzeniami psychicznymi i wymagają leczenia), w domu małoletniego panuje bieda i nie ma tam warunków do optymalnego rozwoju dziecka lub dzieci. Zadaniem rodziny zastępczej jest zapewnienie dzieciom warunków jak najbardziej zbliżonych do życia w rodzinie, umożliwienie zaspokajania potrzeb, zdobywania wiedzy oraz realizacji pasji i marzeń.
W rodzinie zastępczej dziecko może pozostawać do momentu, aż biologiczni rodzice będą w stanie przejąć na nim opiekę, a w przeciwnym razie do ukończenia 18 roku życia, kiedy to prawnie stają się osobami dorosłymi i odpowiedzialnymi za siebie. W niektórych przypadkach, np. gdy młoda osoba nadal się uczy (studiuje, itp.) może - za zgoda opiekunów zastępczych - pozostać w rodzinie ale nie dłużej niż do ukończenia 25 roku życia.
Rodzaje rodzin zastępczych
Istnieje kilka rodzajów rodzin zastępczych. Pierwszy podział obejmuje kryterium pokrewieństwa z dzieckiem. Jak nietrudno się domyślić, wyróżniamy tutaj rodziny zastępcze spokrewnione (w tym wypadku dziecko wychowuje się u osób, należących do jego rodziny, np. u babci, cioci czy pozostaje pod opieką pełnoletniego rodzeństwa) oraz niespokrewnione (w tym wypadku małoletni trafia pod opiekę zupełnie obcych sobie ludzi). Kolejny podział obejmuje kwestię wynagrodzenia za to, że jesteśmy rodziną zastępcza. W tym wypadku wyróżniamy rodzinę zastępczą niezawodowa, gdzie opiekunowie nie otrzymują wynagrodzenia za pełnienie funkcji (pobierają jedynie świadczenia na dzieci, w tym 500+) oraz zawodową rodzinę zastępczą. W tym Waldku opiekunowie otrzymują niejako pensję za bycie rodzicem zastępczym, mają odprowadzane wszelkie składki, a bycie opiekunem jest dla nich niejako pracą.
Rodziny zastępcze zawodowe dzielą się na trzy podgrupy, są to:
1. Specjalistyczne zawodowe rodziny zastępcze - gdzie umieszcza się dzieci, posiadające orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym orzeczenie o niepełnosprawności;
- nieletnie matki z dziećmi;
- dzieci wymagające specjalnej opieki ze względu na stan zdrowia oraz resocjalizacji;
W tym wypadku przynajmniej jedna lub zwykle dwie osoby rezygnują z zatrudnienia na rzecz sprawowania opieki nad dzieckiem.
2. Pogotowie rodzinne - to wyjątkowa forma rodziny zastępczej, stanowiąca instytucje pomiędzy domem dziecka a typową rodziną zastępcza. W Pogotowiu rodzinnym umieszczane jest dziecko po interwencji, np. policji czy na czas przebywania rodzica biologicznego w szpitalu.
3. Rodziny dom dziecka - to kolejna forma pieczy zastępczej, obejmująca połączenie domu dziecka z rodziną zastępczą. Jak działa rodziny dom dziecka? To rodzina zastępcza, która przyjmuje pod opiekę od kilku do nawet 10 dzieci oraz posiadać może nieokreśloną liczbę dzieci biologicznych.
Kto może zostać rodziną zastępczą?
Czy każdy może zostać rodzina zastępczą?
Okazuje się, że nie. Osoby, które chcą podjąć ten trud, zobligowane są do zgłoszenia tego faktu do powiatowego centrum pomocy rodzinie oraz przejścia szeregu szkole, które przygotują je na pełnienie funkcji opiekuna zastępczego. Rodzicem zastępczym może zostać zarówno osoba samotna, jak i para, najlepiej, gdyby pozostawali w formalnym związku małżeńskim. Małżeństwo, czyli kobieta i mężczyzna, powinni w równym stopniu angażować się w bycie rodziną zastępczą, mogą oczywiście pracować zawodowo (wtedy nie zostaną zawodową rodziną zastępczą) ale na czas swojej pracy musza zapewnić dzieciom należytą opiekę, np. w świetlicy szkolnej. W wielu przypadkach jednak jedna z osób rezygnuje z pracy zarobkowej na rzecz opieki nad dziećmi. Nierzadko na zostanie rodziną zastępczą decydują się osoby, prowadzące gospodarstwo rolne. Są oni w pracy ale i jednocześnie w domu, co znacznie ułatwia opiekę nad dziećmi ale i małoletnim pokazuje, jak ciekawa jest praca rolnika, jak należy opiekować się zwierzętami czy obsługiwać maszyny.
Samotna matka
Jeśli na zostanie rodzicem decyzje się osoba samotna, niepozostająca w żadnym związku, jej szanse są niestety nieco mniejsze, ponieważ z zasady nie jest w stanie zaproponować podopiecznym pełnej rodziny zastępczej, a jedynie pieczę w jednoosobowej formie. Na pewno też bierze na siebie zadanie o wiele trudniejsze niż gdy na zostanie rodziną zastępczą decyduje się para.
Czy posiadanie biologicznych dzieci przeszkadza w zostaniu rodzina zastępczą?
Oczywiście, że nie, w wielu przypadkach jest to czynnik przemawiający na korzyść danych kandydatów, dzieci będą bowiem wychowywały się nierzadko z rówieśnikami, co przyspieszy ich powrót do normalnego funkcjonowania, zwłaszcza, gdy są o małoletni po traumatycznych przejściach w domu rodzinnym. W każdym jednak przypadku kandydaci z dziećmi biologicznymi powinni skonsultować z nimi chęć zostania rodziną zastępczą oraz odpowiednio przygotować swoje pociechy na pojawienie się nowych, nierzadko skrzywdzonych fizycznie czy emocjonalnie dzieci w domu. Warto wspomnieć że na zostanie rodziną zastępcza bardzo często decydują się osoby samotne czy małżeństwa, które z różnorodnych przyczyn nie mogą mieć biologicznych pociech. Opieka nad dziećmi powierzonymi im w piecze zastępczą jest dla nich forma terapii oraz zaspokojeniem potrzeb, związanych z odczuwaniem instynktu rodzicielskiego.
Jak zostać rodziną zastępczą?
Jak wspomniano wcześniej, aby zostać rodziną zastępczą, należy zgłosić ten fakt do powiatowego centrum pomocy rodzinie, gdzie zostaniemy wstępnie zakwalifikowani jako kandydaci na opiekunów zastępczych, następnie przychodzi czas kursów, szkoleń, spotkań z psychologami i innymi specjalistami, celem przygotowania nas do pełnienia tej ważnej funkcji. Osoby chętne do bycia rodziną zastępczą powinny zgłosić ten fakt do organu, który w ich miejscu zamieszkania odpowiada za organizowanie pieczy zastępczej. Zwykle są to powiatowe centra pomocy rodzinie ale może to być także ośrodek pomocy społecznej czy ośrodek pomocy rodzinie. Cały proces zakładania rodziny zastępczej może trwać od pół roku do nawet kilku lat, wszystko zależy od tego, jak efektywnie będziemy realizować kolejne etapy, a jest ich kilka.
- Najpierw należy złożyć wniosek do właściwego organu o ustanowienie nas rodziną zastępczą oraz przedstawić niezbędne dokumenty w tym zaświadczenia lekarskie.
- Następnie pracownicy z właściwego organu przystępują do weryfikacji wniosku oraz załączników, jak również zaplanują spotkanie z kandydatami, celem określenia ich predyspozycji ale i warunków, w jakim będą mieszkały dzieci.
- Kolejny etap do badania psychologiczne przyszłych opiekunów, celem wykluczenia schorzeń psychicznych i problemów natury emocjonalnej.
- Gdy kandydaci pomyślnie przejdą diagnozę, zostają skierowani na szkolenie kwalifikacyjne, gdzie dowiedzą się, jakie zadania i obowiązki stoją przed nimi, jak opiekunami zastępczymi. Zostaną gruntownie przygotowani do pełnienie tej roli przez specjalistów z zakresu psychologii i pracy socjalnej.
- Po ukończeniu szkolenia przyszła rodzina zastępczą otrzymuje stosowne zaświadczenie i oczekuje na przyjęcie podopiecznych.
Funkcje i zadania rodziny zastępczej
Jakie zadania stawia prawo przed rodziną zastępczą?
Jej rolą jest przede wszystkim zapewnienie powierzonym dzieciom stałej opieki, jak również wspomaganie procesu ich wychowania lub/i resocjalizacji. Opiekunowie zastępczy powinni traktować powierzone im dzieci w sposób, który umożliwi im życie w optymalnym poczuciu własnej wartości i godności osobistej. Powinni zapewniać im dostęp do edukacji (w tym umożliwiać wyrównywanie ewentualnych braków i nadrabianie zaległości), świadczeń zdrowotnych, jak również zapewniać dostęp do szeregu zajęć dodatkowych celem rozwijania indywidualnych pasji oraz talentów. W rodzinie zastępczej powinny zostać zaspokojone wszystkie potrzeby dziecka również te emocjonalne oraz społeczne. W miarę możliwości powinien być zachowany również kontakt z rodzicami biologicznymi (jeśli nie ma ku temu prawnych przeciwwskazań) lub/i dalszymi członkami rodziny, w tym rodzeństwem czy dziadkami.
Z jakimi problemami może zmagać się rodzina zastępcza?
Nie oszukujmy się, bycie rodziną zastępcza jest zadaniem niezwykle ważnym, podjęcie takiej decyzji świadczy o ogromnej empatii, wrażliwości oraz wielkim sercu. Posiadanie rodziny zastępczej, czyli objecie pieczą nierzadko zupełnie obcych nam dzieci nie jest krokiem łatwym i może przysparzać zarówno wiele radości, jak i wielu problemów.
Problemy z dzieckiem
Z jakimi trudnościami może borykać się rodzina zastępcza?
Pierwsza grupę stanowią trudności, związane z emocjami samych opiekunów zastępczych. Mogą pojawić się bowiem wątpliwości, czy poradzimy sobie z zadaniem ale i uczucie, jakim obdarzymy wychowanków, którzy za pewien czas wrócą do rodziców biologicznych. Opiekunowie zastępczy mogą oczywiście regularnie korzystać ze wsparcia psychologicznego, kiedy mogą omówić ze specjalistą to, co czują. Dodatkowo bowiem mogą borykać się z szeregiem problemów, związanych z przyjętymi dziećmi. Podopieczni mogą wymagać specjalistycznego leczenia, terapii (np. z uwagi na zaburzenia autystyczne czy inne niepełnoprawności) ale i szeroko zakrojonej pomocy w nauce, może posiadać zaległości w szkole, mieć trudności z przyswajaniem materiału. Pojawiać się mogą problemy z apetytem, ze snem, np. powracać mogą wspomnienia z rodzinnego domu w formie koszmarów nocnych, może pojawić się onanizm dziecięcy czy jakakolwiek inna forma odreagowania tego, co dziecko przeszło w rodzinnym domu. Pojawić się mogą różnorodne problemy natury emocjonalnej, w tym poczucie osamotnienia, tęsknota za rodziną, apatia, bierność w działaniu, myśli rezygnacyjne. Powierzone naszej pieczy dzieci mogą być nieposłuszne, przejawiać oznaki buntu, próbować uciekać czy w jakikolwiek inny sposób testować naszą cierpliwość i emocje.
Zalety i wady bycia rodziną zastępczą
Posiadanie pieczy zastępczej stawia przed nami wiele wyzwań, borykać możemy się z szeregiem trudności, związanych z naszymi emocjami ale i problemami, z jakimi zmagają się nasi podopieczni: niepełnosprawnościami, tęsknotą za rodzicami, nieposłuszeństwem wobec nas. Pamiętajmy jednak, że im więcej tych problemów, tym więcej radości z tego, że udaje się nam je rozwiązać i dać dzieciom to, czego najbardziej potrzebują: atmosferę pełną zrozumienia, ciepła, poczucie bezpieczeństwa i możliwość poczucia się jak w domu.
Rodzinne gotowanie
Komentarze