Kogo z nas nie fascynują różnorakie przyprawy? Współczesne gospodynie domowe cieszą się obecnością ok. 50 przypraw ulokowanych w specjalnych słoiczkach, elegancko poukładanych na kuchennych półkach. To jednak kropla w morzu potrzeb wybitnej kuchni Dalekiego Wschodu, gdzie do stworzenia królewskich potraw potrzeba niemalże całego laboratorium.
Świat przypraw i ziół otoczony jest legendami. Znaczna część wyjątkowych ziołowych właściwości została potwierdzona dowodami naukowymi.
Współcześnie stosuje się przeważnie ziołowy susz, ale gdy tylko nadarzy się okazja, warto sięgnąć po świeże rośliny przyprawowe. Doskonale aromatyzują, poza tym, w postaci świeżej wykazują więcej dobroczynnych właściwości, aniżeli w formie suszu. Które z przypraw są najbardziej wartościowe i dlaczego? O tym, co mówi o nich nauka, przeczytasz poniżej.
Cząber ogrodowy - właściwości, zastosowanie
Cząber ogrodowy jest rośliną jednoroczną, wyrastającą na wysokość 25-60 cm. Liście są drobniutkie, lancetowate. Ziele jest zbierane przez cały okres wegetacyjny. Uważa się jednak, że ziele osiąga najwyższą wartość tuż przed kwitnieniem.
Cząber zawiera ok. 0,5% olejku eterycznego, garbniki (10%), żywice i śluzy. Części nadziemne rośliny szczegółowo zbadano pod kątem zawartości flawonoidów - pozytywnych cząstek, działających przeciwutleniająco oraz testowano wpływ ekstraktu z cząbru na chorobotwórcze mikroorganizmy. Test zmiatania wolnych rodników prowadzony na DPPH (wolny rodnik) wyszedł pozytywnie. Kwas galusowy, zawarty w cząbrze skutecznie powstrzymywał wzrost DPPH o 50%. Cząber jest nagminnie stosowany w medycynie do leczenia:
- raka,
- cukrzycy,
- zapaleń,
- chorób skóry.
W połączeniu z kwasem askorbinowym (witamina C), tokoferolami, niektórymi taninami i terpenami, zabezpiecza przed stresem oksydacyjnym, czyli przed niszczeniem komórkowego DNA przez reaktywne formy tlenu (RFT). Oznacza to, że kwas galusowy ma działanie antynowotworowe i przeciwstarzeniowe. Okazuje się, że wspomaga leczenie chorób skóry, w tym ciężkiej i nieprzyjemnej "stopy cukrzycowej". Dobrze jednak wiedzieć, że kwas galusowy ma dwa oblicza. Z jednej strony wspaniały antyoksydant, broniący nasze organizmy przed nowotworami, a z drugiej - pożywka dla bakterii: Bacillus, Klebsiella.
Kwas galusowy z cząbru
Utlenianie kwasu galusowego to domena patogenów - bakterii i grzybów, które drogą wykształcania mechanizmów oporności, opanowały już szlaki rozkładu niektórych związków aromatycznych. Najgorsze, że potrafią to uczynić zarówno w warunkach tlenowych, jak i beztlenowych. Chorobotwórcze mikroorganizmy potrafią wykorzystywać produkty rozkładu kwasów organicznych, jako źródło pożywienia. Kwas galusowy niegdyś był doskonałym bakteriostatykiem, dziś to bakterie go degradują. Warto jednak wiedzieć, że Klebsella pneumoniae powodująca zapalenie płuc, występuje stosunkowo rzadko. Bacillus natomiast, jest probiotykiem - tworzy naturalną florę bakteryjną jelit, które wspomagają trawienie, odciążają jelita, wspomagają regenerację nabłonka jelitowego, zapobiegają niszczeniu kosmków. Badania naukowe wykazały, że odpowiednia zawartość bakterii Bacillus w jelitach przeciwdziała rozwojowi raka jelita grubego! Skoro kwas galusowy jest dla nich dobrą pożywką, warto przyjmować go codziennie.
Czarnuszka siewna - właściwości, zastosowanie
Czarnuszka siewna to roślina jednoroczna, należąca do rodziny jasnowatych. Sięga do 20 cm wysokości. Liście są delikatne, pierzaste, białe lub niebieskie. Czarnuszkę zbiera się wtedy, gdy torebki nasienne zaczynają przybierać koloru brunatnego. Należy je starannie suszyć, wykruszyć nasiona, a potem znów suszyć. Wszystko po to, by nie zapleśniały.
Nasiona czarnuszki mają niezwykle bogaty skład. Prócz 45% lotnego olejku, zawierają też:
- tymochinon,
- tymohydrochinon,
- ditymochinon,
- tymol,
- karwakrol,
- atenol,
- karwon,
- limenen,
- alfa-pinen,
- p-cymes.
Do steroli roślinnych obecnych w czarnuszce zaliczamy alfa-sitosterol i stigmasterol. Wśród alkaloidów dominują alkaloidy izochinolinowe - gellina i nigellimina, alkaloidy diterpenowe i pentacykliczne saponiny. Poza tym, nasiona czarnuszki zawierają nienasycone kwasy tłuszczowe - linolowy (ok. 60%), eikozadienowy (ok.3%), oleinowy (20%). Wśród nasyconych kwasów tłuszczowych znajdziemy kwas palmitynowy i stearynowy. Nasiona czarnuszki są istną kopalnią witamin i soli mineralnych - żelaza, wapnia, potasu, cynku, magnezu, miedzi.
Znaczna część pozytywnych efektów wynikających z zażywania czarnuszki wynika z obecności w niej tymochinonu, który ma ogromne właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, antynowotworowe, antybakteryjne, antygrzybicze.
Badania wykazały, że tymochinon skutecznie hamuje wzrost Gram-dodatnich bakterii - Staphyllococcus aureus i Gram-ujemnych: Helicobacter pylori, Escherichia coli i Pseudomonas aeroginosa oraz grzybów - Candida albicans.
Wyciąg z czarnuszki
Ekstrakt z czarnuszki zawiera tymochinon, który jest inhibitorem ureazy wytwarzanej przez Helicobacter pylori. Co ważne, właśnie ten drobnoustrój powoduje powstawanie raka żołądka u ludzi na całym świecie. Przyczynia się do powstania zapalenia błony śluzowej żołądka oraz wrzodów. Bakterie H. pylori to spiralnie zwinięte Gram-ujemne pałeczki, które wykazują umiejętność ruchu, dzięki 4-6 rzęskom. Ponieważ, pokryte są od zewnątrz glikokaliksem, mają właściwości hydrofobowe (woda ustępuje im miejsca). W warunkach kwaśnych, a właśnie takie panują w żołądku, zewnętrzna warstwa glikokaliksu nieco ustępuje, a w jej miejscu pojawiają się bakteryjne śluzy, dzięki którym, patogeny mogą ściśle przylegać do śluzówki żołądka. Enzymy bakteryjne - ureazy, katalaza, dymutaza ponadtlenkowa to jedne z najważniejszych czynników determinujących zjadliwość bakterii. Umożliwiają wzrost i rozwój, kolonizację i przeżycie patogenu w warunkach trudnych. Stąd, celem pozbycia się zakażenia, należy uderzyć w struktury produkujące enzymy lub po prostu je rozłożyć. Tymochinon powoduje zatrzymanie produkcji ureazy, jaka jest bakteryjnym enzymem umożliwiającym metamorfozę mocznika do amoniaku i dwutlenku węgla. Najważniejsze funkcje bakteryjne umożliwiające pozyskanie pożywki, zostają więc, zatrzymane. Możemy zatem oczekiwać, że chorobotwórcze drobnoustroje znikną! Terapie przeciwko Helicobacter pylori do niedawna opierały się wyłącznie na przyjmowaniu Metronidazolu lub Klarytromycyny. Okazało się jednak, że patologiczne ciało szybko wytworzyło nowe mechanizmy oporności na antybiotyki i stosowane terapie. Również czynniki obniżające jakość działania bakteryjnej pompy protonowej okazały się być nieskuteczne. Współczesne terapie opierają się na spożywaniu ziela czarnuszki! Oczywiście, w połączeniu z antybiotykami. Naukowcy jednak, pokrywają w czarnuszce ogromne nadzieje! Pamiętajmy, że zakażenie H. pylori może przez długi czas przebiegać bezobjawowo!
Czosnek pospolity - właściwości, zastosowanie
Czosnek pospolity należy do rodziny liliowatych i znany jest na całym świecie. Jest jedną z najbogatszych pod względem zawartości dobroczynnych związków chemicznych, roślin! Substancje bioaktywne zawarte w czosnku, zabijają Helicobacter pylori oraz Mycobacterium, który powoduje gruźlicę. Ponadto, olejek czosnkowy niebagatelnie wpływa na rozwój prebiotycznych bakterii Lactobacillus, które mają ogromny udział w profilaktyce raka jelita grubego i okrężnicy. Dobrze wiedzieć, że niemalże wszystkie związki chemiczne zawarte w czosnku, są antyoksydantami!
1 świeży ząbek czosnku zawiera 65% wody, ok. 28% węglowodanów, ok. 3% organicznych związków siarki, 2% aminokwasów w stanie wolnym (arginina, cysteina, metionina). Ponadto, skordyniny, antocyjanidyny, kaemferolowe glikozydy, kwercetynę. Najcenniejszym związkiem organicznym siarki jest allina, która pod wpływem miażdżenia tkanki czosnku przekształca się w allicynę. Wykazuje ona silne działanie przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe i przeciwmiażdżycowe. Czosnkowa allicyna z łatwością przedostaje się do cytoplazmy krwinek czerwonych oraz przenika przez białkowo-lipidową dwuwarstwę. Najnowsze badania dowodzą, że allinaza obniża ciśnienie krwi i cholesterol, a więc w znaczny sposób pełni rolę ochronną układu sercowo-naczyniowego.
Czosnek - doskonały na zakrzepy i miażdżycę
Rozwój miażdżycy rozpoczyna się od zaburzenia funkcji naczyniowego śródbłonka. Później ma miejsce odkładanie w jego "zadziorach" cząsteczek cholesterolu, który niebawem podlega utlenieniu. Przypadkowo dochodzi wówczas do aktywacji mechanizmów inicjujących powstanie stanu zapalnego. W miejsce uszkodzenia napływają komórki odpornościowe o zdolnościach do fagocytozy (pochłaniania). Makrofagi - komórki żerne fagocytują drobinki cholesterolu typu LDL, przez co przemieniają się w nieużyteczne komórki piankowate. Zwiększeniu ulega produkcja prozapalnych cząsteczek, zwanych cytokinami - IL I - Interleukina I oraz IL VI - Interleukina VI. Ostatecznie, komórki piankowate uwalniają swoją pochłoniętą komponentę. Wokół niej powstaje rdzeń utworzony z lipidów. Dookoła świeżo powstałego rdzenia skupia się wapń. Pod wpływem białek adhezyjnych następuje kumulacja płytek krwi. W ten oto sposób, światło naczynia krwionośnego ulega stopniowemu zawężaniu, by ostatecznie utworzyła się skrzeplina, prowadząca do zawału. Pod wpływem allicyny rozpadowi ulega kompleks związków, powodujący powstawanie blaszki miażdżycowej. W tym, zakłóceniu ulega miejscowe wytwarzanie adhezyn - białek, które powodują skupianie się w jednym lokum, elementów morfotycznych. Czosnek obniżając ciśnienie krwi, sprawia, że fala uderzeniowa krwi, nie jest dość silna, by mogła spowodować uraz śródbłonka, propagującego napływ komórek immunologicznych. Obniżenie frakcji cholesterolu LDL powoduje natomiast, brak czynnika bezpośrednio powodującego mikrouraz naczynia.
Wyciąg z czosnku, wnikając wgłąb erytrocytów, potrafi zmodyfikować jeden z ważnych parametrów - ich lepkość. Krew staje się rzadsza. Związki czosnkowe hamują również, wydzielanie tromboksanu - czynnika krzepnięcia krwi i obniżenia stężenia jonów wapnia, co znakomicie zapobiega rozwojowi choroby. Uważa się, że czosnek to naturalny lek, panaceum na najgorsze ludzkie choroby!
Kminek zwyczajny - właściwości, zastosowanie
Kminek zwyczajny rośnie dziko na leśnych polanach czy łąkach, choć bywa też uprawiany w przydomowych ogródkach. Należy do dwuletnich roślin baldaszkowatych, która w niesprzyjających warunkach może zacząć kwitnąć dopiero po 10 latach. Max. osiąga wysokość 1 m. Po pierwszym roku zazwyczaj wytwarza wyłącznie rozetę liści i charakterystyczny korzeń, przypominający pietruszkę. Zazwyczaj po roku czasu z rozety, kminek wypuszcza pęd. Kwitnienie przypada na maj, a pełne dojrzewanie zachodzi w lipcu. Tuż po zaowocowaniu, umiera.
Owoce kminku zawierają 5-7% lotnego olejku, który jest głównym decydentem w sprawie wartości i przyprawy, i leku. Oprócz olejku, owoce zawierają też 10-20% oleju tłustego, 20% chemicznych związków roślinnych, cukry, flawony i flawonoidy (kwercetyna i kamferol), kwas kawowy.
Znaczną zaletą kminku jest posiadanie kweretyny - związku, który wykazuje pełen wachlarz pozytywnych działań - m.in. działa:
- przeciwzapalnie,
- immuomodulacyjnie,
- antyoksydacyjnie,
- wpływa na regulację procesów komórkowych.
Kwercetyna w niskich stężeniach motywuje ludzkie komórki do podziału, dzięki czemu stanowi nadzieję dla osób sparaliżowanych bądź zmagających się ze schorzeniami neurologicznymi, natomiast w stężeniach wyższych indukuje apoptozę - programowaną śmierć komórki, dzięki czemu ułatwia pozbycie się komórek starych, niepotrzebnych, uszkodzonych, zmutowanych lub nowotworowych.
Kwercetyna nie tylko zmiata wolne rodniki, ale i hamuje działanie enzymów, które powodują ich powstawanie. Jej budowa chemiczna umożliwia oddanie elektronu albo atomu wodoru. Oznacza to, że neutralizuje potencjalnie szkodliwe cząsteczki: tlen singletowy, anionorodnik ponadtlenkowy, czy jeden z najbardziej szkodliwych - rodnik hydroksylowy, którego celem jest delikatny mitochondrialny DNA. Wolne rodniki utleniają błonowe lipidy, w związku z czym powstają ich nadtlenki, które atakują kolejne cząsteczki tłuszczów lub kwasów tłuszczowych. Powoduje to depolaryzację błony komórkowej i utratę przez nią spójności. Aktywność antyutleniająca kwercetyny sprowadza się do oddawania wolnego elektronu z grupy OH.
Kwercetyna kminkowa - nadzieja na nowy chemioterapeutyk
W wysokich stężeniach kwercetyna aktywuje kaskadę kaspaz - szereg następujących po sobie reakcji, w wyniku których uwalniają się kaspazy - hormony śmierci. Ta właściwość została wykorzystana do produkcji nowej generacji chemioterapeutyków - leków na raka.
Okazuje się, że kwercetyna jest w stanie skutecznie zakłócić procesy podziałowe nowotworów wątroby i białaczek szpikowych typu ostrego i przewlekłego, w fazie G1 i G2 mitozy, gdzie dochodzi do kluczowych dla komórki procesów - jej wzrostu i syntezy DNA. Faktem jest, że podziały komórek prawidłowych podlegają kontroli wielu szlaków sygnałowych. Ich rozregulowanie lub pomyłka w kontroli może być tragiczna i przyczynić się do nabycia przez komórkę właściwości szczególnych. Dochodzi wtedy do przetransformowania komórki właściwej w postać nowotworową. Udało się udowodnić, że kwercetyna reguluje funkcjonowanie procesów kontrolnych oraz pełni rolę "opiekuna" nad enzymami, które pośredniczą w produkcji ważnych białek regulatorowych, chroniących komórkę przed nieprawidłościami w trakcie mitoz.
Mimo, iż o ziołach wciąż wiemy niewiele, usilnie staramy się odkryć ich nowe właściwości. Farmakologicznie przebadano zaledwie 15% roślin wyższych... Przed nami więc, długa droga, ale może i pełna nadziei, godna przyszłość. Fitozwiązki są coraz chętniej badane przez naukowców, a ludzkość coraz częściej ekstrahuje "cudowne olejki" roślinne czy doszukuje się "magicznego działania" w korzeniach, łodygach, liściach, owocach. Niewykluczone, że lekami kolejnego wieku będą nie syntetyczne związki, lecz naturalnie pozyskane swojskie ziółka.
Komentarze