W psychologii istnieje wiele ciekawych zjawisk, syndromów i zespołów objawów, które jednych przerażają, a innych fascynują. Do takich właśnie należy impostor syndrome, czyli syndrom oszusta. Jako pierwsze opisały go amerykańskie badaczki w latach 80-tych XX wieku. Czym jest to zjawisko, na czym polega oraz jak poradzić sobie w sytuacji jego wystąpienia?
Czym jest syndrom oszusta?
Choć to dla wielu osób termin zupełnie nowy, syndrom oszusta jest zjawiskiem znanym od końca XX wieku. Zjawisko to opisywano jako brak wiary we własne kompetencje, lęk przed zdemaskowaniem oraz przeświadczenie, że sukces zawdzięczamy wyłącznie szczęśliwemu zbiegowi okoliczności. Osoba, która cierpi na tytułowe zjawisko jest więc człowiekiem mało pewnym siebie, o niskiej samoocenie oraz wierze w swoje umiejętności. Jest zakompleksiony, mało aktywny oraz przekonany o wkładzie innych w swoje powodzenie. Syndrom oszusta obejmuje więc zespół przekonań, które sprawiają, że dana osoba czuje się gorsza - a co za tym idzie - ograniczona, która przeżywa szereg negatywnych emocji oraz wzbrania się przed aktywnością i działaniem. Ponadto pojawia się u takiej osoby lęk, poczucie winy, wstyd, niepewność, poczucie bezradności. Skąd może wziąć się taki sposób myślenia?
Przyczyny syndromu oszusta - kogo może dotyczyć?
Wśród przyczyn tytułowego zjawiska wymienić można wiele czynników. Pierwszą grupę stanowią czynniki, związane ze środowiskiem wychowawczym, a więc sposobem oddziaływań naszych rodziców. Syndrom oszusta może wykształcić się u osób, które w dzieciństwie wychowywane były przez rodziców bardzo surowych, ale też przekonanych o wyjątkowości swoich dzieci. Jeśli wzrastaliśmy w poczuciu bycia wybitnym, a dorosłe życie zweryfikowało to myślenie, spada nasza samoocena i pewność siebie. W wielu przypadkach dorosła osoba uważa, że musi być najlepsza, zasłużyć na miłość, a nie jest dość dobra, aby ktoś ją kochał. To bardzo przykre i krzywdzące, ale - niestety - częste u osób, wychowywanych w takich rodzinach. Konsekwencją może być także silne pragnienie przypodobania się innym oraz robienia dobrego wrażenia.
Do przyczyn zjawiska "impostor syndrome" można zaliczyć również inny czynnik, związany ze środowiskiem wychowawczym, a dokładniej lękowy, czyli pozabezpieczny styl przywiązania. Mamy z nim do czynienia, gdy rodzic nie zaspokaja potrzeb dziecka, zarówno fizycznych, jak i przede wszystkim emocjonalnych albo w sytuacji, gdy relacja z nim jest oparta na agresji i wrogości. W tym wypadku dziecko ma niską samoocenę, wychowuje się w poczuciu lęku i niepokoju. Wykazuje tendencję do koncentrowania się na swoich wadach. W przyszłości może mieć trudności z nawiązywaniem i podtrzymywaniem relacji z innymi.
Syndrom oszusta może dotyczyć również ludzi z pewnymi cechami osobowości, w tym z niską samooceną, małą pewnością siebie, ludzi neurotycznych, lękliwych, ze skłonnościami do fobii, zakompleksionych, flegmatycznych czy takich, którzy doświadczyli traumy emocjonalnej, np. trudnego rozwodu czy molestowania seksualnego.
Objawy syndromu oszusta
Jak objawia się tytułowe zjawisko? Jakie zachowania są typowe dla osoby, która ma nie cierpi? Trudno jednoznacznie to scharakteryzować, można jednak znaleźć wiele cech wspólnych dla tych ludzi. Poniżej wypowiedzi i myśli, które są typowe dla osoby z syndromem oszusta, warto się z nimi zapoznać.
- "Nie będę się wypowiadać, ponieważ jeszcze coś pomylę albo pominę i wszyscy będą się śmiać…";
- "Aż dziwne, że mnie awansowali, to na pewno pomyłka…";
- "Mam inne zdanie niż on, ale na pewno to ja się mylę.";
- "Muszę się w tej kwestii dokształcić i dowiedzieć więcej, to, co wiem to stale za mało.";
- "Czy jestem dobrze przygotowany? A co jeśli coś pomylę albo inni będą mieli odmienne zdanie?";
- "Nie mam wystarczających kwalifikacji/umiejętności/wiedzy, aby się tym zająć.";
- "Nie mogę uwierzyć, że ta nagroda przypadła mnie, przecież należy się X, on/ona na nią bardziej zasługuje, tyle mi pomagał/pamagała…".
Cechy charakterystyczne dla syndromu oszusta
Impostor syndrome wiąże się też z wieloma charakterystycznymi cechami charakteru. Należą do nich:
- zaniżona lub negatywna samoocena, mała pewność siebie - "oszuści" nie wierzą w swoje możliwości, obawiają się odezwać do kogoś, zabrać głos w dyskusji, bronić swojego zdania;
- lęk, niepokój, skłonność do negatywnych przekonań - takie osoby żyją w stałym lęku, ciągle czują się nie dość dobrzy, obawiają się reakcji innych, wyśmiania, wykluczenia z towarzystwa;
- perfekcjonizm, czasami nadmierny - "oszuści" stawiają sobie bardzo ambitne cele, chcą stale się udoskonalać, stale jednak obawiają się przykrości i niepowodzenia. Porażki przeżywają długo i silnie, nie czerpią za to radości z sukcesów, zwykle zasługi przypisują innym lub losowi;
- skłonność do nastrojów depresyjnych - niestety, takie osoby miewają także tendencję do popadania w przygnębienie, nastroje depresyjne. Warto wiedzieć, że takie melancholijne nastroje zwykle przemijają, jeśli jednak trwają zbyt długo, warto zastanowić się nad konsultacją ze specjalistą;
- niska motywacja do działania - "oszuści" cechują się także niewielką motywacją do działania. Zwykle wolą przyjmować postawę bierną, nie chcą się uaktywnić, aby nie narazić się na czyjeś drwiny, negatywne komentarze.
Tego typu tendencje bardzo negatywnie wpływają na nasz obraz siebie, ale i funkcjonowanie w wielu dziedzinach. Zachowanie osób z syndromem oszusta jest pełne sprzeczności: z jednej strony łakną uznania i cieszą się z każdej pochwały, ale z drugiej obawiają się tego, że nie są dość dobre i za chwilę ktoś zdemaskuje ich słabsze strony.
Impostoryzm u ludzi zdolnych
Impostoryzm, czyli syndrom oszusta, bardzo często pojawia się u osób, które przejawiają wybitne uzdolnienia, dlaczego więc dotyka właśnie ludzi wybitnie uzdolnionych, którzy wyróżniają się w danej lub kilku dziedzinach? Jest tak z wielu powodów.
- Po pierwsze: osoby zdolne są zwykle wrażliwe, co sprawia, że silniej reagują na krytykę i niepowodzenia. Na drodze każdego z nas, również osoby zdolnej, mogą pojawić się porażki, które mogą być przez uzdolnionych silniej i dotkliwiej przeżywane;
- Po drugie: osoby wybitnie zdolne są zwykle narażone na czyjąś ocenę: oceniane jest ich zachowanie, wykonane dzieła. Takie doświadczenie wiąże się z niepewnością, pewnego rodzaju stresem. Może również sprawić, że spadać zacznie samoocena i pewność siebie, zwłaszcza w czasie oczekiwania na ocenę;
- Po trzecie: od osób zdolnych oczekuje się spełniania pewnych wymagań, np. dobrego zaprezentowania się w konkursie. Tacy ludzie mogą czuć się osaczeni tymi oczekiwaniami, co skutkować może niepewnością w działaniu oraz poczuciem, że nie spełnią wymagań, jakie stawia się przed nimi.
Jak radzić sobie z syndromem oszusta?
Wiemy już wiele o tytułowym zjawisku impostor syndrome, o jego przyczynach, objawach. Warto teraz dowiedzieć się, jak radzić sobie w przypadku jego wystąpienia. Poniżej 5 porad dla każdego, kto zauważy u siebie objawy tego zjawiska.
Uwierz w siebie, zaakceptuj siebie w całości
Pierwsza porada, choć prosta, może wydać się wielu osobom najtrudniejsza. Pamiętajmy jednak, że kluczem do radzenia sobie z negatywnymi emocjami jest akceptowanie siebie: swoich zalet i wad. Każdy z nas ma dwa rodzaje cech, te lepsze łatwiej nam zaakceptować, ponieważ jesteśmy z nich dumni. Wady jednak również są naszą częścią, zamiast bycia źródłem kompleksów, traktujmy je raczej jako motywację do zmian.
Korzystaj z pomocy i wsparcia bliskich
W radzeniu sobie z syndromem oszusta bardzo istotne jest oczywiście wsparcie ze strony najbliższych: rodziców, partnerów, dzieci ale i przyjaciół. To oni, najbliższe nam osoby, powinny starać się nas umacniać, zwiększać naszą pewność siebie i samoocenę. To właśnie ich zdanie i słowa wsparcia pomogą nam uwierzyć w siebie i radzić sobie w różnych sytuacjach, również tych trudnych.
Mów o błędach i dawaj sobie do nich prawo
Każdy z nas ma prawo do popełniania błędów, one nas uczą i pozwalają nam zmieniać się na lepsze. Pozwól sobie na błędy, daj sobie prawo od przeżywania porażek i raczenia sobie z niepowodzeniami. Te doświadczenia, choć mogą być źródłem stresu i smutku, są bardzo istotnymi wydarzeniami, które dają cenną lekcję na przyszłość.
Stawiaj sobie realne cele i ciesz się sukcesami
Wiele osób z tytułowym impostor syndrome stawia sobie bardzo ambitne cele, a następnie obawia się, że nie podoła ich zrealizowaniu. Jeśli chcesz walczyć z tym zjawiskiem, zacznij stawiać sobie realne do spełniania cele, realizuj je metoda małych kroków i ciesz się każdym, nawet najmniejszym sukcesem. Pamiętaj, że szczęściem nie jest to, co zastaniesz na mecie, jest nim droga, jaką przejdziesz i to, co przeżyjesz.
Nie wstydź się korzystać ze specjalistycznej pomocy
Jeśli jednak czujesz, że to, z czym się zmagasz może być syndromem oszusta i nie potrafisz samodzielnie sobie poradzić ze swoimi emocjami, nie wstydź się pójść do specjalisty. Konsultacja psychologiczna może być tym, czego pragniesz, spokojna i dyskretna rozmowa pozwoli Ci uporządkować emocje oraz znaleźć odpowiedzi na nurtujące Cię pytania. Traktuj psychologa jak nauczyciela, przewodnika ale i otwórz się na zmiany, których potrzebujesz.
Komentarze