Zespół Aspergera - objawy, diagnoza, sposoby terapii

Nie respektuje norm, nie ma żadnych przyjaciół w szkole, bo dziwnie się zachowuje i nikt nie chce się z nim bawić, nie chce się uczyć pisać ale jednocześnie potrafi zachwycić nas poziomem wiedzy o kosmosie… Zdolny urwis? Być może. Istnieje również inna możliwość… nasze dziecko może mieć zespół Aspergera.

Czym jest zespół Aspergera?

Zespół Aspergera to zaburzenie rozwoju ze spektrum autyzmu. Określenia tego używa się od lat 80-tych, kiedy zaczęto go diagnozować. Dotyka 20 z 10000 urodzonych dzieci, częściej zespołem tym dotknięci są chłopcy. Zespól Aspergera nie jest tożsamy z autyzmem, nie stanowi również jego rodzaju ani podtypu. To odrębne zaburzenie, które z pewnością zasługuje na uwagę. Stereotypy są bardzo krzywdzące dla dzieci z zespołem Aspergera, które uważane są przez społeczeństwo za niegrzeczne, a osoby dorosłe za dziwaczne. Jak jest naprawdę?

Przyczyny zespół Aspergera

Do tej pory nie określono jednoznacznie przyczyn cierpienia niektórych osób na zespól Aspergera. Wymienia się jednak pewne czynniki predysponujące do występowania tego zaburzenia. Są to między innymi zaburzenia okołoporodowe, poważne infekcje w czasie ciąży, wiek ojca powyżej 40 lat, uszkodzenia centralnego układu nerwowego, wrodzona toksoplazmoza czy dziecięce porażenie mózgowe.

Objawy zespołu Aspergera u dzieci - jak zachowuje się dziecko?

Skoro zespól Aspergera jest zaburzeniem ze spektrum autyzmu, objawy są podobnie, jednak nie tożsame. Podobieństwa obejmują sferę społeczną: dziecko z zespołem Aspergera podobnie jak autystyk cierpi na zaburzenia w rozwoju społecznym i emocjonalnym: nie potrafi identyfikować ani kontrolować swoich uczuć, nie umie współdziałać w grupie oraz nawiązywać satysfakcjonujących, zdrowych relacji z drugim człowiekiem. U osób z zespołem Aspergera brak jest empatii oraz potrzeby bycia z innymi ludźmi.

Dziecko takie przejawia też trudności w rozwoju mowy. Może ona rozwijać się później lub być zaburzona ale nie jest to regułą. Często jednak dziecko z zespołem Aspergera rozumie mowę dosłownie, nie przemawiają do niego metafory, nie rozumie przysłów. Mowa jest sztywna, brak jest abstrakcyjnego myślenia lub jest ono zaburzone.

Mimo to dzieci cechuje prawidłowy poziom rozwoju poznawczego. Mogą wyrażać niechęć do uczenia się podstawowych rzeczy z jednoczesnym zainteresowaniem niecodziennymi dziedzinami. Ich zainteresowania są bardzo wąskie, wręcz obsesyjne ale zgłębiane regularnie.

Osoby z zespołem Aspergera cechują również rutynowe, powtarzane regularnie zachowania. Pojawiają się też problemy w sferze komunikacji niewerbalnej, czyli gestykulacji. Osoby  zespołem Aspergera rzadko gestykulują, ich mimika jest uboga, maja trudności z utrzymywaniem kontaktu wzrokowego.

Dla postawienia szybkiej diagnozy i wczesnego wdrożenia terapii ważne jest zauważanie pierwszych objawów już w pierwszych latach życia dziecka (0-3 rok życia). Zaniepokoić powinny nas takie zachowania, jak:

• brak reagowania na swoje imię;
• brak tak zwanego pola wspólnej uwagi, tzn. dziecko nie interesuje się tym, co robimy;
• nadwrażliwość na bodźce;
• opór na zmiany, silne reakcje na zmiany;
• brak wskazywania palcem na przedmioty, brak zainteresowania podawanymi zabawkami;
• zafiksowanie na konkretnych zabawach, sztywność w zachowaniu;
• ewentualnie: opóźniony rozwój mowy.

Jeśli zaobserwujemy o swojego dziecka przynajmniej kilka z tych zachowań, skontaktujmy się ze specjalistą w celu ustalenia, czy nie mamy do czynienia z zespołem Aspergera.

Diagnoza zespołu Aspergera

Aby zdiagnozować zespół Aspergera niezbędna jest wizyta u specjalisty, tj. psychologa lubi psychiatry. Psycholog na podstawie badania (zwykle jest to test inteligencji dla zbadania potencjału poznawczego) oraz obserwacji dziecka i wywiadu z rodzicem stawia diagnozę. Wszystko odbywa się w trakcie kilku spotkań, może też zasięgnąć opinii innego specjalisty. Aby stwierdzić występowanie zespołu Aspergera niezbędne jest wystąpienie kilku czynników, w tym opisane w powyższym akapicie:

1. Trudności w relacjach społecznych oraz trudności emocjonalne;
2. Charakterystyczna mowa: sztywność w mówieniu, brak rozumienia metafor, język dosłowny;
3. Prawidłowy lub wyższy poziom rozwoju poznawczego, jednocześnie sztywne, wąskie zainteresowania;
4. Uboga mimika i gestykulacja;
5. Rutynowe, powtarzalne zachowania.

Jednocześnie, w diagnozie zespołu Aspergera należy wykluczyć występowania innych zaburzeń, w tym autyzmu czy chorób psychicznych, np. schizofrenii.

Metody terapii dziecka z zespołem Aspergera

Zespołu Aspergera nie da się wyleczyć. Można jedynie wprowadzić odpowiednie metody terapii, które pozwolą na jak najlepsze funkcjonowanie osób, dotkniętych tych zaburzeniem. Podstawą terapii jest trening umiejętności społecznych oraz skutecznej komunikacji. Przeprowadza się także naukę odpowiedniego wypowiadania się, mówienia o uczuciach, intonacji głosu oraz wspomagania mowy gestami.

Osoby dorosłe korzystają z psychoterapii, w tym z terapii w nurcie behawioralno-poznawczym. Można wprowadzić również niektóre leki, w tym specyfiki, stosowane w przypadku leczenia depresji. Skuteczne w zespole Aspergera mogą być leki wyciszające, leki na nadpobudliwość czy nerwicę.

Rady dla rodziców dzieci z zespołem Aspergera

Diagnoza zespołu Aspergera jest dla wielu rodziców szokiem, pojawiają się takie emocje jak strach, rozpacz, przerażenie, poczucie bezradności…. Później jednak pojawia się szereg pytań, jak pomóc swojemu dziecku? Poza fachowo prowadzoną terapią, pamiętajmy o pracy w szkole i w domu, która - prowadzona regularnie - również przynosi doskonałe efekty.

W pracy z dzieckiem z zespołem Aspergera zaleca się:

• zapewnianie dziecku bezpiecznego środowiska do życia, które jednocześnie jest przewidywalne;
• zminimalizowanie ryzyka zmian i wcześniejsze przygotowanie dziecka na zmiany nieuniknione;
• dawanie możliwości uczenia się nowych rzeczy, zachęcanie do pogłębiania wiedzy;
• zapewnienie kontaktu z innymi, w tym z dziećmi oraz dorosłymi, pokazywanie zalet, płynących ze współpracy;
• uporządkowanie otoczenia dziecka, aby nic nie rozpraszało jego uwagi;
• trening koordynacji wzrokowo-ruchowej, ćwiczenie kreatywności, twórczego myślenia;
• wyjaśnianie metafor, tłumaczenie znaczenie przysłów, wyjaśnienie znaczenia słów niejasnych.

Szczegółowe zalecenia każdy rodzic i nauczyciel otrzymuje od terapeuty, który pracuje z jego dzieckiem. Jest to niezbędne dla powodzenia terapii. Najważniejsze jest jednak zrozumienie, że zespół Aspergera to nie wyrok. To zaburzenie, które - paradoksalnie - czyni nasze dziecko innym ale jednocześnie wyjątkowym.

Autor: Monika Muzolf, psycholog