Propolis to naturalny biokompleks złożony z mieszaniny żywic roślinnych, pszczelego wosku, pyłku kwiatów, pierzgi oraz wydzielin pszczelich gruczołów. Za zbiórkę propolisu odpowiedzialna jest specjalnie utworzona grupa 10-30 pszczół, które muszą spełniać określone warunki. Powinny być przede wszystkim silne, zdrowe, doświadczone w pracy na polach i nie starsze niż 15 dni. Ich zadaniem jest zbiór balsamicznych substancji z pączków drzew: topola, brzoza, olcha, kasztanowiec, wierzba, a także żywic wyciekających z uszkodzonych mechanicznie tkanek drzew.
Propolis (kit pszczeli) - czym jest?
Propolis (inaczej kit pszczeli) jest czynnikiem, który chroni pszczelą populację przed zachorowalnością i pojawieniem się groźnych chorób zakaźnych w ulu. Najgorszą opcją jest rozwój zgnilca amerykańskiego lub nosemozy. Pszczoły budują z propolisu coś na kształt przedmurza, którego celem jest odkażanie. Bariera propolisowa obecna jest tuż przed wejściem do ula, tak, by każdy osobnik mający zamiar wejść do środka, został zdezynfekowany. Propolisem obłożone są także komórki plastra miodowego, przed złożeniem przez matkę do nich jaj. Propolisem pokrywa się również martwe owady w ulu, których nie da się usunąć, a produkty pochodzące z rozkładu ich ciała, mogłyby być zagrożeniem. Propolisem powleka się całe wnętrze ula. Przy jego pomocy uszczelniane jest gniazdo oraz zasklepiane są niewielkie, kilkumilimetrowe otwory. Warstwa propolisu może chronić pszczoły przed zimnem.
Właściwości propolisu
Właściwości propolisu zależą od miejsca pochodzenia i roślin, z jakich jest zbierany. Na ogół ma piekący, ostry, cierpki smak i słodkawy, zbliżony do korzennego, zapach, który do złudzenia może przypominać cynamon. Czasami mówi się, że propolis ma zapach kadzidła, łąki lub bukietu kwiatów. Barwa może być żółta, zielona, zielonkawa, brązowa lub czerwona, w zależności od zawartości składników roślinnych, miejsca zbioru, pory roku i ilości domieszanego wosku.
Skład chemiczny również zależy od wielu czynników. Na ogół, propolis złożony jest z:
- 50% żywic,
- 10% olejków eterycznych,
- 30% wosków,
- 5% pyłków kwiatów.
Polski propolis zawiera 65% substancji biologicznie czynnych, wśród których dominują flawony i flawonoidy. Ogromną moc działania przypisuje się chryzynie, tetrachryzynie, pinostrobinie, galanginie, pinocembrynie, apigeninie, genkwaninie, pinobaksynie, kwercetynie. Do związków lotnych należą: geraniol, nerol, farnezol, beta-endesmol, kariolifen, kurkumen, patchulen, skwalen. Na uwagę zasługują również związki o budowie pierścieniowej: kumaran, wanilina. Cenne biopierwiastki zawarte w propolisie to: żelazo, glin, miedź, mangan, magnez, wapń, srebro, chrom, stront. Wśród witamin wyróżnia się: witaminy B1, B2, B5, B6, B12, C, D, E oraz prowitaminę A.
Zastosowanie propolisu
Działanie antypatogenne
Propolis ma silne właściwości antypatogenne. Wykazuje działanie przeciwko bakteriom gram-dodatnim i gram-ujemnym. Bakterie gram-ujemne (E.coli, Salmonella spp, Shigella dysenteriae, Klebsiella pneumonidae, Pseudomonas aeruginosa, Helicobacter pylori) mają dość specyficznie zbudowaną ścianę komórkową. Składnikiem każdej bakteryjnej błony biologicznej, zarówno bakterii gram-dodatnich, jak i gram-ujemnych, jest peptydoglikan-mureina. W zależności od rodzaju bakterii różni się on budową, składem oraz grubością.
Każdy peptydoglikan złożony jest z systematycznie powtarzających się sekwencji N-acetylo-D-glukozaminy i N-acetylo-D-muraminowego, które są ze sobą połączone wiązaniem O-glikozydowym. Czasami do grupy karboskylowej kwasu przyłącza się odcinek peptydowy. To głównie od niego zależą właściwości ściany komórkowej bakterii i jej podatność na działanie kilku czynników zewnętrznych. Bakterie gram-ujemne charakteryzują się niską przepuszczalnością błony biologicznej oraz bogato rozwiniętymi systemami oporności na antybiotyki. Najlepiej poznane pod tym względem są bakterie należące do szczepu Psudomonas i E.coli.
Psudomonas aeruginosa posiada osłonki utrudniające przedostawanie się makrolidowym antybiotykom do wnętrza komórek. Odporność nabyta może być przekazywana przez ruchome elementy genetyczne: transpozony, plazmidy, sekwencje insercyjne. I tak np.: szczep Salmonella Typhi posiada wielokrotne ruchome elementy genetyczne. Plazmid bakterii Salmonella jest niezwykle duży, mieści w sobie aż 18 genów warunkujących oporność na antybiotyki i na metale ciężkie.
Stosunkowo niedawno odkryto pompy efflux - mechanizmy usuwania z komórek bakteryjnych antybiotyków. Transport antybiotyków odbywa się przy pomocy białek obecnych w błonie komórkowej. Pompy bakterii gram-ujemnych są wyjątkowo oporne, gdyż złożone są z 3 warstw strukturalnych. Pompy bakterii gram-dodatnich maja strukturę pojedynczą. Uważa się, że nadekspresja pomp effluxowych może oznaczać zdobycie przez bakterie, oporności całkowitej. Bakterie E.coli zostały już dobrze w nie wyposażone. Mowa oczywiście, o niektórych szczepach.
Stosowanie propolisu, który jest mieszaniną wielu związków o działaniu biobójczym, znacznie zwiększa szansę na pozytywne efekty terapii i wyklucza możliwość nabycia przez bakterii oporności. Żywice oraz liczne substancje w nich zawarte, produkowane są przez rośliny celem ochrony uszkodzonych tkanek przed bakteriami gram-dodatnimi.
Właściwości przeciwbakteryjne propolisu wynikają z wysokiego stężenia w nim kwasów fenolowych i polifenoli o działaniu antyutleniającym. Kwercetyna, zawarta w propolisie znana jest z umiejętności aktywnej eliminacji wolnych rodników z powierzchni komórkowych, dlatego nazywana jest "zmiataczem wolnych rodników". Okazuje się, że potrafi ona aktywnie modulować odpowiedź immunologiczną. Dzięki temu, objawy chorobowe nie nasilają się.
Propolis zawiera też roślinne antocyjany, które wbudowują się w błony komórkowe. W przypadku człowieka ich obecność jest mile widziana w błonach, ponieważ struktury komórkowe stają się wówczas bardziej odporne na działanie wolnych rodników. W przypadku bakterii, ich obecność powoduje zmianę w przepuszczalności, a to powoduje zmianę poprzecznego gradientu stężeń. Komórka bakteryjna, niebawem zostaje pozbawiona energii, którą pozyskuje w postaci ATP, a to powoduje najpierw ograniczenie jej możliwości rozwojowych i kolonizacyjnych, a potem śmierć.
Niektóre polifenole posiadają zdolność do tworzenia wolnych rodników w pobliżu bakterii, które aktywnie atakują jej struktury. Poprzez oddanie im elektronu czy atomu wodoru, sprawiają, że błona bakteryjna staje się niestabilna, a znaczna część ich procesów życiowych zostaje zaburzona, co skutecznie naraża je na śmierć.
Destabilizacja zewnętrznej błony powoduje także, większą podatność bakterii na działanie przyjmowanego antybiotyku oraz na działanie biobójczych komórek immunologicznych NK- Natural Killaers czy fagocytujących (żernych) makrofagów. Propolis skutecznie zabija bakterie typu Salmonella, Shigella czy Escherichia coli albo Pseudomonas aeruginosa, które wykazują wiele mechanizmów oporności.
Właściwości przeciwzapalne
Stan zapalny wynika z obrony organizmu przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. W sytuacji zagrożenia, wytwarzane są mediatory stanu zapalnego - białka, których zadaniem jest niesienie informacji o obecnym zagrożeniu. Wówczas w miejsce wniknięcia patogenów wysyłane są komórki odpornościowe, które rozpoznają obce białka, na podstawie zakodowanego w nich molekularnego wzorca drobnoustroju. Właśnie wtedy wytwarzają cytokiny - białka prozaplane, których zadaniem jest skupienie komórek NK i makrofagów w miejscu zakażenia. Celem ułatwienia im drogi, organizm poszerza naczynia włosowate i podnosi temperaturę. W takich warunkach, komórki immunologiczne pracują wydajniej i szybciej przedostają się w pisane im miejsce. Kwasy fenolowe blokują działanie niektórych interleukin np. IL-2 czy IL-8, dzięki czemu stan zapalny jest tak intensywny, jak byłby bez ich udziału. Gorączka jest mniejsza lub nie ma jej wcale, a obrzęk (np. gardła) nie pojawia się, gardło mniej boli. Nie oznacza to jednak, że komórki odpornościowe odpoczywają. Absolutnie! One działają cały czas, ale ponieważ, rewelacyjnie radzą sobie bez "zabiegów" ze strony organizmu typu: rozszerzanie naczyń włosowatych czy podnoszenie temperatury, bakterie szybko giną, a stan zapalny nawet się nie pokazuje. Związki polifenolowe nie pozwalają wyrządzić organizmowi większych szkód, one "uczą" nasz układ immunologiczny, jak radzić sobie z drobnoustrojami. Można rzec, że motywują je do pracy, nakłaniają do podziałów, tak, by w razie zakażenia, te były przygotowane do walki. Stąd, w przypadku ataku wirusa grypy AH1N1, nie należy się obawiać! Przyjmując propolis, jest spora szansa, że patogen dość szybko zostanie rozłożony na czynniki pierwsze, a symptomy przeziębienia nie pojawią się!
Niektóre związki fenolowe zawarte w propolisie mają właściwości napotne i odkażające, a ponieważ rośliny zawierają monoterpenoidy, możliwe jest odkrztuszanie zalegającej wydzieliny. Monoterpenoidy roślinne trafiają do żołądka, gdzie drażnią nerw błędny, stąd działanie wykrztuśne.
Działanie antynowotworowe
Antocyjany, cyjanidyny, związki fenolowe to antyoksydanty odtruwające organizm. Działają antynowotworowo, ponieważ usuwają wolne rodniki powodujące utlenianie kwasów nukleinowych, co jest bardzo niebezpiecznym, mutagennym zjawiskiem. Poza tym, regulują działanie enzymów naprawczych w fazach podziałowych komórek, obniżając ryzyko pojawienia się karkołomnej pomyłki. Mają działanie proapotyczne na komórki wykorzystujące duże ilości enzymów wzrostu (tak zachowują się komórki zmutowane, nowotworowe).
Działanie przeciwcukrzycowe
Polifenole potrafią z wysoką skutecznością hamować wyłapywanie pojedynczych cząsteczek glukozy w jelicie cienkim. To właśnie tu polisacharydu podlegają rozkładowi do cząsteczek glukozy. Aby jednak, te mogły trafić do krwiobiegu muszą najpierw zostać przetransportowane przez właściwe białka do właściwego miejsca. Przy częściowym zablokowaniu transportującego białka SGLT1, całkowite wchłanianie glukozy nie jest możliwe. Automatycznie obniża się zatem, glikemia poposiłkowa, a wysepki trzustkowe produkujące insulinę, są eksploatowane w mniejszym stopniu. W ten sam sposób, zmniejszona zostaje kaloryczność posiłków - nadmiar cukrów jest wydalany, a nie wchłaniany do krwiobiegu.
Działanie przeciwmiażdżycowe
Większość związków zawartych w propolisie to antyoksydanty, hamujące także tłuszczową peroksydację, oraz związki aktywnie wzmacniające naczynia krwionośne, przeciwzapalne i działające antyagregacyjnie. Ograniczone zostają zatem, wszystkie procesy wpływające na rozwój miażdżycy. Nieszczelne naczynia krwionośne - zwiększa się ich elastyczność, stają się bardziej odporne na rozciąganie, utlenianie tłuszczów w naczyniach - antyoksydanty wyłapują wolne rodniki, zapobiegają ich utlenianiu, stan zapalny - zostaje ograniczony lub całkowicie zlikwidowany, zlepiające się płytki krwi - działanie tromboksanu uwalnianego z śródbłonka naczyń krwionośnych, zostaje zahamowane.
Cena propolisu
Propolis kosztuje w granicach 15-30 zł za 100 g, przy czym poleca się bezpośredni zakup od pszczelarza. Produkty na bazie propolisu też nie należą do stosunkowo drogich. Przykładowa cena tabletek z propolisem i różnymi witaminami oscyluje w granicach 10-30 zł za 50-100 tabletek zależnie od składu. Pyłek pszczeli 250g kosztuje 20 zł.
Komentarze