Każdy rodzic chciałby, aby jego dziecko było w życiu szczęśliwe, radziło sobie z wyzwaniami, jakie stawia przed nim codzienność. O wiele łatwiej przychodzi to osobom śmiałym, przebojowym, otwartym i aktywnym. A co z dziećmi nieśmiałymi, które są ciche, spokojne, bardziej zamknięte w sobie? Nieśmiałość dziecka to często dla rodziców powód do zmartwień, obawiają się oni bowiem, że pociecha nie poradzi sobie z przeciwnościami, nie spełni swoich ale i nierzadko ich oczekiwań. Czy można dziecko "wyleczyć" z nieśmiałości? Jak mu pomóc?
Nieśmiałość - skąd się bierze?
Termin nieśmiałości niełatwo zdefiniować, nawet korzystając ze zdobyczy współczesnej psychologii. Jest to pojęcie rozległe, obejmujące cechy temperamentu i osobowości, które odpowiadają na konkretne formy reagowania i zachowywania się w określonych sytuacjach. Można więc powiedzieć, że, jako zespół cech osobowości, jest ona wrodzona. To pewna konstrukcja, z jaką nasza Piecha przychodzi na świat. Jest jak kolor oczu, grupa krwi, jak sposób poruszania się - nieśmiałości nie da się "wyleczyć", to pewna właściwość indywidualna. Można jednak pracować nad pewnymi cechami, które doskonaląc - osłabiają nieśmiałość i podnoszą pewność siebie.
Wielu rodziców zapewne zmartwi ta informacja: nie da się pokonać nieśmiałości? Warto pamiętać, że nieśmiałość jest cecha dziecka i warto tak właśnie ją postrzegać: jako pewną właściwość, która może utrudniać pewne aspekty życia ale i być zaletą, np. wiąże się z większa empatią i wrażliwością.
Objawy nieśmiałości
Jak wiemy, nieśmiałość to zespół wrodzonych cech temperamentu, które dziedziczymy po rodzicach i innych bliskich. Na nieśmiałość może składać się wiele elementów, w tym introwertywny typ temperamentu, flegmatyczne lub melancholijne usposobienie. Dzieci o tych cechach wolą przebywać same lub w mniejszych grupach, zazwyczaj dobrze czują się z ludźmi, których znają, którym ufają. Jak objawia się nieśmiałość? Jakie oznaki daje zespół cech, który określamy mianem zawstydzenia? Jest to szereg objawów fizjologicznych oraz psychologicznych i behawioralnych, czyli związanych z zachowaniem.
Do fizjologicznych objawów, które najłatwiej nam zaobserwować, zaliczamy:
- zaczerwienienie lub bladość skóry w sytuacji stresowej;
- trzęsące się dłonie, nadmierne pocenie się;
- wycofanie społeczne, wycofana postawa ciała;
- garbienie się, spuszczony wzrok;
- napięte ciało;
- cicha, czasem niewyraźna ze stresu mowa, jąkanie się;
- nudności, bóle brzucha jako oznaka silnego stresu.
Z kolei do objawów psychologicznych zaliczyć można:
- małą pewność siebie i niską samoocenę - czasem wręcz negatywne postrzeganie własnej osoby;
- uległość w kontaktach towarzyskich;
- nagromadzenie negatywnych myśli i emocji w odpowiedzi na izolację z kontaktów społecznych;
- trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem relacji międzyludzkich;
- skłonności do refleksji, analizowania wszystkiego;
- lęk przed oceną.
Do objawów behawioralnych zaliczamy zaś:
- unikanie kontaktu wzrokowego rozmówcy;
- obgryzanie paznokci, wyłamywanie placów, bawienie się biżuterią, elementami odzieży;
- wymuszony uśmiech;
- wycofanie społeczne, unikanie interakcji z innymi;
Skutki nieśmiałości
Czy objawy nieśmiałości mogą nieść za sobą negatywne skutki?
Choć nieśmiałość sama w sobie nie jest chorobą ani zaburzeniem psychicznym, jej duże nasilenie może powodować pewne trudności w funkcjonowaniu danej osoby, a w efekcie nawet prowadzić do rozwoju zaburzeń psychicznych.
Silna, prowadząca do znacznego unikania kontaktów z innymi, do wycofywania się z relacji międzyludzkich może powodować trudności w realizowaniu zadań społecznych, jakie stawia przed nami życie, tj. zawieraniu przyjaźni, wchodzeniu w związki, itp. Nie ukrywajmy, wiele zadań życiowych realizujemy z innymi ludźmi, przy ich udziale pomocy, wsparciu ale także w ich obecności. Skutki nieśmiałości mają wiec charakter społeczny, niestety zwykle są dotkliwe i trudne dla osoby, która ich doświadcza. Nieśmiałość może powodować bowiem:
- obniżenie samooceny i spadek pewności siebie;
- trudności w nawiązywaniu oraz podtrzymywaniu relacji z innymi, również z rodziną i znajomymi;
- ograniczenia na polu związków romantycznych, osoby nieśmiałe mogą mieć trudności ze znalezieniem partnera, odnalezieniem się w bliskiej relacji z inną osobą;
- trudności w obcowaniu z ludźmi na polu towarzyskim i zawodowym, nieśmiałość może powodować problemy z asertywnością, zbytnią uległość, uleganie presji, naciskom, nieumiejętność bronienia swojego zdania;
Do czego może to prowadzić?
W nasilonych i zwykle skrajnych przypadkach zbytnia nieśmiałość, jak i objawy towarzyszące mogą prowadzić do:
- zaburzeń osobowości;
- zaburzeń lękowych - nerwic czy fobii, zwłaszcza fobii społecznej;
- zaburzeń nastroju, w tym depresji.
Nieśmiałość a wstyd
Nieśmiałość jako cecha charakteru wiąże się z doświadczaniem wielu emocji, zarówno tych prostych, jak i złożonych. Łączy się między innymi z lękiem, smutkiem, niepewnością ale i wstydem. To emocja złożona, pojawiająca się w relacji z drugim człowiekiem. Psychologowie nazywają wstyd emocją społeczną, a czasami również uczuciem rzekomym, ponieważ za wstydem bardzo często ukrywają się inne potrzeby i emocje: potrzeba uznania, wsparcia, uczucie smutku, zażenowania, lęku.
Wstyd, pomimo tego, że jest emocją przykrą, jest nam potrzebny: jest istotnym elementem socjalizacji człowieka, daje nam możliwość odróżniania tego, co dobre, potrzebne i akceptowalne. Jest niejako buforem tworzenia granic dla każdego z nas: gdy zaczynamy się wstydzić jest to dla nas sygnał, że jakaś granica zostaje przekroczona albo naruszona i trzeba działać. Wstyd pozwala nam także znaleźć ludzi, którym ufamy, przy których czujemy się bezpiecznie: przy nich rzadziej się wstydzimy, możemy pozwalać sobie na błędy, niepowodzenia.
Nieśmiałość u dzieci - czy ono z tego wyrośnie?
Każdy z nas rozwija się przez całe życie, od narodzin aż do śmieci. W psychologii mówi się o kryzysach rozwojowych, skokach rozwojowych i innych kwestiach, związanych z nabywaniem nowych cech czy umiejętności. Dziecko w wielu momentach swojego życia zachowuje się podobnie, np. co pewien czas wracają te same lęki, podobne zachowania, np. kilkumiesięczny maluch staje się ufny wobec innych, podczas, gdy kilkulatek jest wstydliwy, młody uczeń znów staje się otwarty, a nastolatek zamknięty w sobie. Nie ma oczywiście jednej drogi, która pokazuje, jak się rozwijamy, każdy ma swoją, własną historię, posiada zespól cech, który czyni nas jednostkami wyjątkowymi.
Nieśmiały chłopiec
Nieśmiałość jako cecha charakteru jest powszechna u dzieci w różnym wieku. Bardzo często ma charakter typowo rozwojowy, jest związana z etapem rozwoju, na którym znajduje się właśnie dziecko i - jak często się mawia - dziecko po prostu z tego wyrośnie.
Nieśmiałość - czy dotyczy mojego dziecka?
Chcesz wiedzieć, czy nieśmiałość dotyczy Twojego dziecka? Odpowiedz na pytania i przekonaj się:
- Moje dziecko zwykle nie odzywa się samo do innych i nie inicjuje rozmowy.
- Woli przebywać sam lub w mniejszej grupie znanych osób niż w dużym zbiorowisku.
- W grupie zwykle trzyma się na uboczu.
- Dziecko jąka się lub mówi cicho, czasem niezrozumiale.
- Dziecko było przynajmniej raz przedmiotem żartów rówieśników.
- Moje dziecko czuje lęk w wielu sytuacjach społecznych, nie wie, jak się zachować.
- Moje dziecko jest raczej ciche, skryte, spokojne.
- Moje dziecko obawia się tego, co nowe i nieznane.
- Moje dziecko nie odzywa się do konkretnych osób lub w konkretnych sytuacjach.
- Dziecko unika kontaktu wzrokowego podczas rozmów innymi ludźmi.
Dużo twierdzących odpowiedzi? Może to oznaczać, że Twoje dziecko jest nieśmiałe. Przyjrzyj się odpowiedzią na dwa ostatnie pytania, są to zwykle jedne z objawów zaburzenia lękowego, jakim jest mutyzm lub mutyzm wybiórczy. Oznaki nieśmiałości mogą również wskazywać na depresję czy fobię. Pamiętaj, że jeśli ilość i nasilenie objawów nieśmiałości Cię niepokoi, skonsultuj się ze specjalistą: psychologiem lub pedagogiem.
Moje dziecko jest nieśmiałe: jak mu pomóc?
Twoje dziecko jest nieśmiałe i nie wiesz, jak je wspierać? Poniżej kilka wskazówek, które mogą okazać się dla Ciebie przydatne.
Ćwiczcie razem umiejętności społeczne
W procesie radzenia sobie z nieśmiałością bardzo cenne i istotne jest… regularne ćwiczenie. Pomagaj dziecku radzić sobie z wieloma sytuacjami społecznymi poprzez trening w domowym zaciszu. Trenujcie sytuacje, które budzą w dziecku lęk, np. rozmowa z nieznajomym, robienie zakupów, itp. To pomoże mu lepiej poradzić sobie z tymi sytuacjami, gdy Ciebie nie będzie obok.
Pomóż w pracy nad emocjami
Jak wiemy, nieśmiałość wiąże się z wieloma emocjami, niestety zwykle negatywnymi. Dziecko może mierzyć się z lękiem, smutkiem, złością, frustracją, poczuciem bezradności. Pomóż dziecku w rozpoznawaniu tych emocji oraz w radzeniu sobie z nimi. Może o nich mówić, pisać, rysować je, starajcie się rozładować je w sposób konstruktywny.
Okazuj zrozumienie i proponuj wsparcie
Najlepszym, co możesz zrobić dla swojego dziecka, zwłaszcza nieśmiałego, jest… wspieranie go: zawsze i na każdym kroku. Czyny popieraj słowami, aby dziecko wiedziało, że widzisz jego trudności ale mimo to jesteś i je w pełni akceptujesz. Powiedz np.: "Widzę, że jest to dla Ciebie trudne, że kosztuje Cię to dużo emocji. Powiedz, czy mogę Ci jakoś pomóc?"
Daj mu czas na oswojenie się, na przyzwyczajenie i zrobienie pierwszego kroku
Nieśmiałe dzieci potrzebują zwykle więcej czasu na to, aby się do czegoś lub kogoś przyzwyczaić, aby uporać się z lękiem, jaki towarzyszy im w wielu sytuacjach. Pokaż dziecku, że to rozumiesz i towarzysz mu, gdy widzisz, jak zmaga się z lękiem i innymi negatywnymi emocjami, powiedz np. "Widzę, że nie chcesz teraz zagadać do nowej sąsiadki, spokojnie, masz czas, dopiero się wprowadzili, może zaprosimy ich do nas na ciasto, poznamy się lepiej wszyscy razem?".
Chwal nawet za drobne sukcesy
W walce z nieśmiałością, jak w każdej drodze do zmiany, ważne są małe kroczki, małe sukcesy, za które warto się nagradzać. Ty również nagradzaj swoje dziecko: dobrym słowem, które na pewno doceni. Powiedz np. "Bardzo jestem z Ciebie dumna, że tak pięknie poradziłaś sobie na konkursie recytatorskim, choć wiedziałam, że to było dla Ciebie trudne i się stresowałaś, to wielkie osiągniecie kochanie, ponieważ poradziłaś sobie z własnym lękiem, gratuluję!".
Uprzedzaj o zmianach i różnych wydarzeniach, wspólnie się do nich przygotujcie
Dziecko nieśmiałe może źle reagować na wszelkie zmiany i nowe wydarzenia, ponieważ nie wie, jak poradzić sobie w nieznanej sytuacji. Odpowiednio wcześniej poinformuj, że idziecie do lekarza, że do przedszkola przyjdzie Mikołaj czy strażak, powiedz, że w domu odbędzie się remont i przyjdą panowie z ekipy, aby odnowić łazienkę. Uprzedzaj, tłumacz ale mów prawdę. Proponuj też rozwiązania, które mogą dziecku pomóc oraz zmniejszyć lęk. Nie mów: "To tylko mały remont, raz dwa się skończy", powiedz raczej: "Przyjdzie kilku panów, aby pomóc tacie wyremontować łazienkę, może nam być trudno, bo to jednak obcy panowie ale będą pracować sprawnie, w tym czasie będziemy spędzać razem więcej czasu na dworze, dobrze?". Stopniowo oswajaj dziecko z tym, co nowe i nieznane, towarzysz mu, wyjaśniaj i wspieraj.
Tego absolutnie nie rób!
Nie próbuj zmieniać dziecka na siłę
Nigdy nie próbuj na siłę zmieniać swojego dziecka, nie wymyślaj mu wyzwań, nie każ pracować nad sobą: wspieraj i pomagaj ale nie próbuj wykrzesać z niego cech, jakich po prostu nie posiada. Jest to kwestia trudna zwłaszcza dla rodziców, którzy sami są śmiali i przebojowi i marzą o tym, aby ich dzieci były takie same. Może Was rozczarują te słowa: nie będą takie same, będą po prostu sobą.
Nie okazuj niezadowolenia i frustracji
Pod żadnym pozorem nie pokazuj Twojemu nieśmiałemu dziecku niezadowolenia i frustracji z tego, że jest ciche, spokojne i nieco wycofane, np. mówiąc: "No, w jakiej jesteś klasie, nie pamiętasz? Odezwij się, jak ciocia Cię pyta ale Ty jesteś zahukana!". Pomóż dziecku, pokaż, że jest akceptujesz takim, jakie jest, powiedz: "Jesteś w piątej klasie, prawda?"
Nie zmuszaj dziecka do niczego, na co nie jest gotowe
Pamiętaj, by nie zmuszać pociechy do tego, na co nie jest gotowe, np. recytowania wiersza czy rozmowy z kimś obcym, oswajaj nowe sytuacje, a nie sprawiaj, że będą jeszcze bardziej lękotwórcze. Wykaż zrozumienie dla lęków dziecka, nawet wtedy, gdy wydają Ci się śmieszne i wyolbrzymione.
Nie zawstydzaj dziecka, zwłaszcza przy innych
Nigdy nie zawstydzaj dziecka, zwłaszcza przy innych ludziach, np. mówiąc: "Ale z Ciebie straszek/beksa", nie czyń z nieśmiałości cechy stygmatyzujące, w tym sposób wzmacniasz w dziecku lęk ale i szereg innych, negatywnych odczuć, w tym poczucie bezradności spada również samoocena i pewność siebie Twojego dziecka.
Drogi Rodzicu, pamiętaj, że walka z nieśmiałością dziecka wcale nie musi być walką: może być po prostu Waszą wspólną pracą nad tym, aby Twoja pociecha była w życiu szczęśliwa i spełniona.
Autor: psycholog Monika Muzolf
Komentarze