Nerwice (dawniej zwane neurozami) są zaburzeniami psychicznym z grupy zaburzeń niepsychotycznych, których osiowym (głównym) objawem jest lęk. Jest on na tyle silny, że utrudnia, a czasami wręcz uniemożliwia codzienne funkcjonowanie. Istnieje wiele rodzajów nerwic, w każdym z nich przyczyny lęku oraz objawy są nieco inne. Poznaj je wszystkie.
Nerwice w historii psychiatrii
Termin nerwic (neuroz) do medycyny, w tym psychiatrii wprowadził William Cullen, szkocki lekarz, zajmujący się opisywaniem zaburzeń, w jakich niemożliwe było opisanie ich somatycznego, organicznego charakteru. Oznaczało to, że ich obecność nie była możliwa do wyjaśnienia poprzez jakiekolwiek dysfunkcje ciała. Objawy były więc uzależnione od psychiki pacjenta. Kolejną osobą, którą używała terminu nerwica (neuroza) był znany psychoanalityk, Zygmunt Freud. Wprowadził on do psychiatrii pojęcie nerwicy lękowej, uznawanej za chorobę psychiczną. Jej osiowym objawem był lęk, który prowadził do cierpienia pacjenta. Obecnie odchodzi się zarówno od pojęcia neuroz, zastępując tą grupę zaburzeń terminem ogólnym: "zaburzenia nerwicowe/lękowe".
Nerwica a psychoza
Kluczową kwestią w diagnozie zaburzeń lękowych (neurotycznych) jest ich odróżnienie od zaburzeń psychotycznych. Osoba z nadmierną ilością nerwów posiada zachowany obraz rzeczywistości, zaś osoba z psychozą ma zaburzone poczucie świadomości, jej obraz świata jest zniekształcony. Bardzo często dzieje się tak za pośrednictwem objawów wytwórczych: urojeń, omamów itp. Mamy z nimi do czynienia szczególnie w przebiegu schizofrenii ale również w wielu zaburzeniach osobowości.
Objawy zaburzeń nerwicowych
Objawy możemy podzielić na
- fizjologiczne - związane z naszym ciałem,
- psychologiczne (poznawcze i emocjonalne).
1. Do objawów fizjologicznych zaliczyć możemy:
- przyspieszone bicie serca, kołatanie serca;
- trudności z oddychaniem, uczucie ucisku w klatce piersiowej, duszności, a czasem również szumy w uszach;
- zwiększoną potliwość ciała;
- drżenie rąk, całego ciała;
- suchość w jamie ustnej;
- problemy z funkcjonowaniem układu pokarmowego: bóle brzucha, nudności i wymioty, biegunki i zaparcia.
2. Do objawów psychologicznych, w tym poznawczych i emocjonalnych, zaliczyć możemy:
- silny lęk przed zachorowaniem, śmiercią;
- lęk przed samotnością, opuszczeniem;
- trudności z zasypianiem, bezsenność, koszmary nocne;
- stałe napięcie, podenerwowanie;
- impulsywność, drażliwość nieadekwatna do sytuacji;
- niepokój ruchowy, wzmożona gestykulacja;
- łatwe wpadanie w złość, uczucie braku kontroli nad sobą i swoimi emocjami;
- apatia, bierność, brak zainteresowania czymkolwiek;
- rozkojarzenie, trudności z zebraniem myśli, skoncentrowaniem się, skupieniem uwagi.
Impulsywność przy neurozie
Nerwica lękowa
O nerwicy lękowej możemy mówić, gdy pacjent odczuwa stały lęk bez wyraźnej przyczyny, poczuje go nawet wtedy, gdy teoretycznie nie ma żadnych powodów do zamartwiania się. Dodatkowo, zgłasza on objawy psychosomatyczne oraz trudności w funkcjonowaniu konkretnych narządów ale również problemy z funkcjonowaniem emocjonalnym i poznawczym. W przypadku nerwicy lękowej bardzo często jej objawy fizyczne oraz poznawczo-emocjonalne przenikają się, np. z lęku i stresu boli nas głowa i żołądek, nie możemy przez to spać, a następnego dnia skoncentrować się w pracy ze zmęczenia.
Rodzajami neurozy lękowej są:
- nerwica żołądka - mówimy o niej, gdy lęk i stres powodują objawy somatyczne, w tym wypadku związane z funkcjonowaniem układu pokarmowego, tak zwany zespół jelita drażliwego. Objawami są ból żołądka, wymioty, zaparcia i biegunki, brak apetytu. Za objawy nie odpowiada jednak żadna dysfunkcja fizyczna, a stan psychiczny danej osoby. Wymaga ona konsultacji psychiatrycznej ale i nierzadko również leczenia gastrologicznego.
- neuroza serca - mówimy o niej, gdy lęk i stres powodują objawy somatyczne, związane z funkcjonowaniem serca: uczucie kołatania, ucisk w kalce piersiowej, ból, duszności, uczucie gorąca. Wymaga konsultacji psychiatrycznej i odpowiednich metod terapii.
Leczenie nerwic lękowych
Kluczowe jest oczywiście szybkie rozpoznanie i zaklasyfikowanie objawów, co pozwoli na wdrożenie odpowiednich metod terapii. W wielu przypadkach konieczna będzie wcześniejsza konsultacja neurologiczne, endokrynologiczna, a nawet onkologiczna. Diagnoza nerwic bywa trudna w okresie dorastania, wiele objawów można bowiem przypisać dojrzewaniu i zmianom, jakie w tym czasie zachodzą. Jeśli jednak posiadamy diagnozę nerwicy (zaburzenia lękowego), istotne jest stosowanie się do zaleceń lekarza prowadzącego. Jak leczyć nerwice lękowe? Bardzo dobre efekty daje połączenie terapii psychologicznej (indywidualnej i grupowej) z łagodną farmakoterapią.
Zaburzenie nerwicowe
Nerwica natręctw (OCD), zaburzenie obsesyjno-kompulsywne
Kolejnym rodzajem nerwic jest, dawniej zwane nerwicą natręctw, zaburzenie obsesyjno-kompulsywne, z języka angielskiego zwane w skrócie OCD. Istotą tego zaburzenie jest lęk, choć jego objawy wcale mogą na to - na pierwszy rzut oka - nie wskazywać. OCD jest zaburzeniem, rządzonym przez dwie kategorie objawów. Pierwszy z nich to obsesje, czyli natrętne myśli, spowodowane lękiem i narastające wraz z jego nasilaniem się: powstaje błędne koło lęków i obsesyjnych myśli, co z kolei prowadzi do drugiego typu objawów: kompulsji, czyli zachowań, które mają zmniejszyć lęk i zniwelować obsesje. Niestety, zwykle ich występowanie tylko je nasila, co powoduje, że lęk jest jeszcze bardziej dotkliwy.
Dla przykładu:
- Boję się choroby i zarazków, więc często myję ręce, co za zapobiec zachorowaniu, samo mycie rąk jest stresujące, nasila lęk,
- Boję się włamania, więc kilka razy sprawdzam, czy drzwi są zamknięte, takie sprawdzanie jeszcze bardziej mnie denerwuje i sprawia, że boję się bardziej.
- Boję się załatwiać potrzeby fizjologiczne w nieznanych mi miejscach, za każdym razem obawiam się, że będę musiała/musiał skorzystać z takiej toalety, co wywoływać może odczucia pełnego pęcherza i jeszcze bardziej nasilać doznania lękowe.
Jak widać, lęki osoby z nerwicą natręctw są często bardzo przyziemne, dotyczą zwyczajnych, codziennych spraw, które są nam znane.
Jak rozpoznać, że ktoś cierpi na OCD?
Bardzo często możemy to zrobić poprzez zaobserwowanie rutynowych, powtarzalnych zachowań, można powiedzieć: nawyków danej osoby, które wykonuje ona zawsze w określonych sytuacjach, czasami nawet określoną, konkretną i niezmienianą ilość razy. Dodatkowo, w momencie ich wykonywania dana osoba jest podenerwowana, drażliwa, może być agresywna, wszystko za sprawą lęku.
OCD nie jest trudne do zdiagnozowania, osoba na nie cierpiąca jest już zwykle bardzo zmęczona życiem z obsesjami i kompulsjami, co pozwala na uzyskanie dobrych efektów terapii. Nerwica natręctw wymaga specjalistycznej terapii psychologicznej, zwykle indywidualnej, choć można wspomagać się również uczęszczaniem na grupy wsparcia. W niektórych przypadkach wskazana jest łagodna farmakoterapia, w tym lei uspokajające, ewentualnie nasenne. Pozwala to pacjentom wyciszyć się i skupić na właściwej terapii. Na czym ona polega? Przede wszystkim stosowana jest terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym, której celem jest zmiana negatywnych myśli i przekonań, burzenie niekorzystnych związków przyczynowo-skutkowych (np. nie umyję rąk - zachoruję, nie zamknę drzwi - okradną mnie itp.).
Fobie
Rozbudowaną i różnorodną grupą neuroz są fobie. Są to zaburzenia lękowe, w których mamy do czynienia z lękiem przed konkretną osobą, stworzeniem, czynnością, zjawiskiem czy przedmiotem. Są to tak zwane fobie specyficzne. Ponadto, wyróżniany również fobię społeczną, obejmującą lęk przed różnorodnymi lub określonymi sytuacjami społecznymi, np. przebywaniem wśród ludzie w tłumie. Istnieje również podtyp fobii społecznej, tj. fobia szkolna. Diagnozuje się już u dzieci i młodzieży szkolnej, kiedy obserwujemy silny lęk przed szkołą, konkretnym nauczycielem, grupą rówieśników czy sytuacjami szkolnymi, mającymi miejsce w czasie zajęć lub przerw, np. odpowiedziami ustnymi, sprawdzianami, wystąpieniami publicznymi na terenie szkoły itp.
Fobie specyficzne posiadają tak zwany przedmiot fobii, bodziec fobiczny, który wyzwala lęk. Co ciekawe ale i trudne dla pacjentów z fobią: lęk pojawia się nie tylko w przypadku ekspozycji na bodziec, np. na widok pająka, krwi czy wody. Z lękiem mamy do czynienia już na samą myśl o bodźcu fobicznym czy też na widok czegoś do niego podobnego, a nawet skojarzenia.
Czego można się w ten sposób bać? Niestety, praktycznie wszystkiego:
- konkretnej osoby, np. rodzica, kogoś z rodziny, nauczyciela, szefa, rówieśnika itp.
- stworzenia, np. zwierzęcia, pająka, ptaków, ryb ale też stworzeń wyimaginowanych, np. jednorożców, smoków, a nawet aniołów!
- zjawiska, np. burzy, deszczu, ciemności, nocy itp.;
- czynności, np. jedzenia, wymiotowania, wyróżniania się, podawania ręki, przebywania w zamkniętym pomieszczeniu, pobierania krwi, porodu itp.;
- substancji, np. krwi, wody, zarazków, brudu, konkretnego jedzenia itp.;
- przedmiotu, np. noży, wind, roślin itp.
- i wielu innych.
Czy zdiagnozowanie fobii jest trudne?
Nie, ale bywa skomplikowane. Istotne jest przeprowadzenia diagnozy różnicowej z innymi zaburzeniami, w tym OCD, depresją czy zaburzeniami odżywiania. Dla doświadczonego psychiatry zwykle proces diagnostyczny nie jest trudny, aczkolwiek istotne jest, aby postawić trafną diagnozę i odpowiednio dobrać metody terapii. W tym wypadku najlepsze rezultaty daje indywidualna i grupowa terapia w nurcie behawioralno-poznawczym.
Jakie metody stosowane są przez specjalistów? - Leczenie zaburzeń nerwicowych
Bardzo dobre efekty leczenia neurozy daje odwrażliwianie, czyli stopniowe oswajanie pacjenta z bodźcem fobicznym i redukowanie poziomu lęku. Dla przykładu: pacjent z arachnofobią najpierw patrzy na zdjęcie pająka, później na pająka w terrarium poza zasięgiem jego rąk, następnie zbliża się do pająka w obecności psychologa, późnej sam itp. Taka terapia, choć dla wielu trudna, potrafi dać wyjątkowo spektakularne efekty.
Uogólnione zaburzenie lekowe (GAD)
Zespół lęku uogólnionego jest najczęściej i najpowszechniej diagnozowanym zaburzeniem lękowym z grupy neuroz. Obejmuje stałe odczuwanie lęku o średnim lub dużym nasileniu i to bez wyraźnej przyczyny. Pacjent praktycznie stale się podenerwowany, zalękniony, czymś się przejmuje, choć w jego życiu nie dzieje się nic złego. Z czego może wynikać taki lęk? GAD bardzo często diagnozuje się u osób z pewnymi genetycznymi predyspozycjami do występowania zaburzeń lękowych, np. gdy w kogoś z rodziny je zdiagnozowano. To zaburzenie może wystąpić także na skutek traumatycznego wydarzenia, z jakim przyszło się nam zmierzyć, np. rozwód czy śmierć bliskiej osoby.
Objawy GAD obejmują występowanie lęku oraz fizycznych i emocjonalnych jego oznak. Jego zdiagnozowanie leży w gestii psychiatry, który stawia diagnozę oraz dobiera odpowiednie metody leczenia. W tym wypadku stosowana jest farmakoterapia oraz psychoterapia. W przypadku farmakoterapii mówmy o lękach przeciwdepresyjnych. Jeśli chodzi o psychoterapie, najlepsze rezultaty, jak w przypadku innych neuroz, daje terapia w nurcie behawioralno-poznawczym.
Komentarze